Not: Bu bölümde yer alan Kırgızca metinler, 1990 öncesi yazılmış ilkokul IV, V ve VI. Sınıf ders kitaplarından alınmış olup Kırgızistan- Türkiye Manas Üniversitesi, MDYO, Mütercim- Tercümanlık Bölümü (Kırgızca-Türkçe) I. Sınıf öğrencileri için tarafımızdan ders materyalleri olarak hazırlanmıştır. (2003-2009)
Sözkonusu metinlerin Türk lehçeleri ve Türk lehçeleri çevirileri alanında araştırma yapan, asistan ve yüksek lisans öğrencilerine yararlı olacağı düşüncesiyle web sitemizde yer alması uygun görülmüştür.
Ayrıca 1990 öncesi ve sonrası yayımlanmış olan ana dili öğretimine yönelik Kırgızca ders kitaplarında metin türleri ve metin türlerine bağlı olarak, öğrenciden beklenen hedef davranışlarındaki değişikliklere akademisyen ve araştırmacıların dikkatini çekmek, çalışmalarına katkı sağlamak amacı güdülmüştür.[1]
АБА ТРАНСПОРТУ
Азыркы мезгилде Ата Мекенибиздин авиациясы жыл санап өсүүдө. Алар жалаң гана жүргүнчүлөрдү ташышпастан айыл чарбасына да кол кабыш кылууда. Жүк ташуу кызматында авиациядан ылдам транспорт жок.
Авиация жерибиздин кен байлыктарын изилдеп, чалгындоо иштерин жүргүзүүдө. Саламаттыкты сактоо жана курулуш кызматкерлерине чоң жардам берип жатат. Мисалы, санитардык самолёттор райондук борборлорду алыскы Памир, Алай жайыттары менен байланыштырып турат.
Жайында жана күзүндө биздин учкучтар Урал менен Сибирде жашаган элдерге жүздөгөн тонна жемиштерди, жашылчаларды жеткиришет.
Кийиики учурда советтик авиациянын кызматы да жакшырды, аларда автоматтык жаңы техникалар колдонулуп жатат. Жүргүнчүлөрдү тейлөөнүн маданияты бир кыйла жакшырды. («Советтик Кыргызстан» газетасыпан, 89 сөз.)
HAVA YOLLARI
Günümüzde ülkemizin (ata yurdumuzun) havacılığı yıllar geçtikçe gelişmektedir. Uçaklarımız yalnız yolcu taşımakla kalmıyor. Ziraat ve tarıma da katkı sağlamaktadır. Kargo taşımacılığında uçaktan daha iyi taşıt yoktur.
Uçaklarımız toprağımızın zenginliklerini araştırmak için keşif uçuşları yapmaktadır. Sağlık hizmetleri ve inşaat hizmetlerine çok büyük yardımı olmaktadır. Örneğin acil yardım uçakları ilçe merkezleriyle uzaktaki Pamir, Alay otlaklarını birbirine bağlamaktadır.
Yazın ve baharın pilotlarımız Ural ve Sibirya’da yaşayan halklara yüz bin tona yakın meyve sebzeyi ulaştırmaktadır.
Son zamanlarda (yakın zamanda, gelecek zamanda) Sovyet havacılık hizmetleri de gelişerek yeni teknolojiler kullanılmaktadır. Yolculara yönelik hizmetlerde bir hayli önemli gelişmeler oldu. ( Sovyet Kırgızistan Gazetesi)
авиация : teyyarecilik, havacılık
жай:yaz
күз : sonbahar
жакшыруу: iyileşmek, daha iyi olmak
тейлөө : 1. bitirme, tamamlama, yoluna koyma, 2. bakımını, hizmetini görme
БИЗДИН ЗАМАНДЫН ЧАБАНДАРЫ
Ак калпактуу кыргыз зли Октябрь революциясынан кийии гүлдөп өстү. Кыргызстандын кой чарбасы аябагандай жогорулады. Азыркы учурда койдун саны жана андан алынган жүн боюнча союзда алдыңкы орунда турабыз.
Көк-Ойрок, Арпа, Суусамыр сыяктуу жайлоолор малга эн эле жайлуу. Аларда миңдеген койлор багылып жатат. Малчылар бардык жагынан камкордукка алынган.
Социалисттик Эмгектин Баатыры деген ардактуу наамга ээ болгондор бизде көп. Алардын ичинде Социалисттик Эмгектин Баатыры деген наамга ээ болгон Жыргал Мундузбаева бар.
Чабан деген ким? Ал – эң бнр эмгекчил адам, кыйынчылыктан коркпойт. Ошон үчүн алар укмуштуудай кереметтерди жаратууда. Азыркы чабан билимдүү болууга тийиш. Ал илимге жана элдик тажрыйбага таянышы зарыл». («Советтик Кыргызстан» газетасынан, 97 сөз.)
ZAMANIMIZIN ÇOBANLARI
Ak kalpaklı Kırgız halkı, Ekim Devriminden sonra gelişme gösterdi. Kırgızistan’da koyunculuk (hayvancılık) büyük ilerleme kaydetti. Şu an itibarıyla koyun sayısı ve koyundan elde edilen yün itibarıyla Sovyetler Birliğinde ilk başlarda (en önde) bulunuyoruz.
Kök-Oyrok, Arpa, Susamır gibi yaylalar, hayvancılığa en uygun bölgelerdir. Bu bölgelerde sayıları bini geçen koyun sürüleri bakılmaktadır. Hayvancılıkla uğraşanlar her yönüyle güvence altına (himaye altına) alınmıştır.
Sosyalist Emekçiler Kahramanı unvanı verilenler bizde de az değil. Bunların arasında Cırgal Munduzbayeva da bulunmaktadır.
Çoban kimdir? O, en çalışkan, emekçi insan, zorluk ve sıkıntılardan korkmaz. Bu nedenle dikkate şayan (ilgi çekici) mucizeler yaratmaktadırlar. Günümüzün çobanı cahil değil (bilimlidir). Bilime ve halk tecrübesine dayanması gerekir. (Sovyet Kırgızistan Gazetesi)
камкор: hami, vasi
коом камкору: cemiyet ihtiyaçlarını düşünen, cemiyet işleriyle uğraşan
укмуштуу: meraklı, eğlenceli
укмуштуу сөздөр: şayialar, meraklı yayıntılar
керемет: mucize, keramet
ОКТЯБРЬ АЙЫ
Күздүн ар бир күнү жыбылжып аккан сууга окшош. Октябрь айында жаратылышта кандай өзгөрүүлөр болот? Ошол жөнүндө айрым байкоолорду жүргүзүп көрөлү.
Октябрь айында көп учурда асман ачык болду. Күн көп жылытпаса да, ал мээримдүү тийип турду. Мындай учурда токой аралап, суу жээктеринде баскың келет.
Жаратылыштын өзү да жылуу күндөр мемен коштошкусу келбегендей магдырайт. Бак-дарактар алтындаы кымкап жамынган.
Тоо боорунда өсүп турган долононун жанына басып барыңызчы, анын мөмөсү жерге ийилет. Октябрда бөру карагат да текши бышат. Бул жемиш өтө даамдуу жана ширелүү. Ден соолук үчүн көп витаминдерге бай. («Л ен и н ч и л ж а ш» газетасынан, 87 сөз.)
EKİM AYI
Baharın her günü su gibi yavaştan akıp gidiyor. Ekim ayında tabiatta ne gibi değişiklikler oluyor? O günlerde farkedilen değişikliklere bir bakalım (-i farkedip bakalım).
Ekim ayında çok zaman gökyüzü açık oldu. Güneş hoş ve sevimliliğiyle (tabiatı) ısıttı. Bu zaman ormanlar arasından dolaşıp su kenarlarında gezmek isteriz.
Tabiatın kendisi de bu sıcak günlerle vedalaşmak istemiyor, bunun sarhoşluğu içerisinde. Bağ bahçe ipek gibi kumaşla örtülmüş.
Dağ yamaçlarındaki dalları eğilmiş meyve veren akdiken ağaçlarına bir bakınız. Ekim ayında börü karagat da tam o zaman olgunlaşır. Bu meyve çok nefis ve şirelidir. Sağlık için vitamin deposudur. (Leninçil Caş Gazetesi)
байкоо: gözlemler
жыбылжы : ağır, ağır, gevşek hareket etmek
жыбылжыган жигит : beceriksiz delikanlı
жыбылжып суу агып жатат : su gayet zayıf sızıyor, az ve yavaş akıyor
жыбылжыбай батырак айтсаӊчы : uzatmadan daha çabuk söylesene!
мееримдүү: hoş, nazik (nezaketli), sevimli
араал: bir şeyin ortasında gezmek
токой аралап: ormanda dolaşarak
сакал мурутун ак аралап калган: sakalı bıyığına kır düşmüş
магдыра: tam bir rahatlık içinde bulunmak, keyif etmek, hoş bir uyuşukluk hissetmek, bir parça uyuklamak
бөрү карагат: amberbaris
бөрү жатыш: bir cilt hastalığının adı
текши : müsavi, denk, tamamıyla
баары текши: hepsi, baştan başa, hepsi tamamıyla
жылкы магдырап эле жуушап калды : atlar sakin bir halde uyukluyorlar
кымкап : 1. kemha, 2. bir ipekli kumaşın adıdır
долоно : akdiken ağacı
укуругум долоно, ууру-бөрү жолобо!: kement sapım akdiken ağacındandır, hırsız kurt, bana rast gelme!
мөмө: meyva, yemiş
мөмө жыгачтары: meyve ağaçları
Бак-дарактар алтындаы кымкап жамынган: Ağaçlar sapsarı altına bürünmüş (belenmiş)
АКАДЕМИК К. В. ЯКОВЛЕВДИН КАТЫ
Кымбаттуу балдар! Силердин жазган катыңарды окуганда чын журөктөн кубандым. Мен зор ийгиликтерге кантип жетиштим? Ошол жөнүндө силерге айтып берейин.
Бала кезимде чоң энем сонун жомокторду айтып берчү, бирок мен угуудан чарчачу эмесмин. Бир күну атам мындай деди: «Сен окууңду улантасыңбы?»
Ленинградга окууга кеттим. Өзүмдун сүйгөн кесибиме ээ болдум.
Силер катты алыскы Ысык-Көлдөн жазыпсыңар. Силердин Ала-Тооңор жөнундө орус окумуштуулары китептер жазышкан.
«Окуу, окуу жана окуу»,- деп улуу атабыз Ленин айткан. Атанын ушул осуятын турмушка ашыргыла. Силердин араңардан агрономдор, геологдор, врачтар өсүп чыгат. Ошон үчүн окуй бергиле. (Т. С ы д ы к б е к о в, 87 сөз.)
AKADEMİK PROF. DR. K. B. YAKOVLEV’İN MEKTUBU
Sevgili Çocuklar!
Sizin yazdığınız mektubu okuduktan sonra çok mutlu oldum. Ben başarıya nasıl ulaştım? Bundan bahsedeyim.
Çocukluğumuzda büyükannem çok güzel masallar anlatırdı ama ben onu dinlemekten hiç bıkmazdım. Bir günü babam şunları söyledi:
– Sen eğitimine (tahsiline) devam edecek misin?
Leningrad’a okumaya gittim. Sevdiğim mesleği yapıyorum. (Sevdiğim mesleğin erbabı oldum).
Sizler bu mektubu Isık- Göl’den yazmışsınız. Sizin Aladağlarınız hakkında Rus bilim adamları kitaplar yazmış.
‘Oku, oku yine oku!’ diye ulu babamız Lenin söylemiş. Babamızın bu vasiyetini hayatta uygulayın. Sizin aranızdan ziraat mühendisleri, jeologlar ve doktorlar çıkacak. Bunun için sürekli okuyun! (T. Sıdıkbekov)
агрономдор: ziraat mühendisleri
ийгилик : 1. iyi iş, hayırlı iş
ийгиликтин эрте- кечи жок : iyilik yapmak için erken veya geç denmez (iyiliğin erkeni geçi olmaz) 2. verimlilik, muvafakiyet, başarı
МОСКВАДА
Ала-Тоодон баргандар ои кундүн ичинде атактуу музейлерде болушту. Заводдорго барышты, жаштардын демилгелүү иштерин көрүштү.
Нурландын Москвага биринчи келиши. Борбордун көп кабаттуу үйлөрү заңгыраган зоокалардай шаңдуу. Көчөлөр капчыгайдай терең. Асманда самолёттор учуп жүрүшөт. Мына ушунун баары Нурланды таң калтырды.
Аз күндүн ичинде мунөзүн өзгөрттү. Уяңдыкты жоюп, көп нерсени билүүгө умтулду.
Саякат аяктады. Вагонго отуруп, кайра Фрунзеге жол тарткаида Нурлан өзүн башкача сезди. Көңүлү куунак. Келечекте кандай кесипке ээ болуу жөнүндө ойлонот.
Вагондун терезесинен көзүн албай кыялданат. «Бах! Москва кандай сонун шаар!» – деп толкунданып кетти. («Кыргызстан пионери» газетасынан, 85 сөз.)
MOSKOVA’DA
Aladağ’dan (Kırgızistan’dan Moskova’ya) gidenler on gün içinde ünlü müzeleri gezdiler. Fabrikalara gittiler, gençlerin yararlı işlerini gördüler.
Nurlan’ın Moskova’ya ilk gelişi. Merkezin (şehrin) çok katları evleri (büyük kayalar gibi) çok muhteşem. Sokaklar çok geniş ve uzun. Gökyüzünde uçaklar uçuyor. Bütün bunlar Nurlan’ı hayretler içinde bıraktı (şaşkınlığa düşürdü).
Bir kaç gün içinde değişti. Çekingenliğini atıp (bir kenara bırakıp) çok şeyler öğrenmeye gayret etti.
Yolculuk sona erdi. Trenin vagonuna oturup Frunze’ye ( Bişkek’e) dönerken Nurlan kendini bir başka hissetti. Gönlü şen. Gelecekte hangi mesleği seçeceğini düşünüyor.
Vagonun penceresinden gözünü alamadan hayaller kuruyor. ‘Vay, vay! Moskova daha ne kadar güzel şehir!’ diye heyecanlandı. (Kırgızistan Piyoneri Gazetesi)
атактуу: adlı, sanlı, maruf namdar, mümtaz
атактуу кишилер: mümtaz adamlar
демилге (дебилге): hamle, gayret, çabalamak
заӊгыра: tiz ses çıkarmak (erkekler hakkında)
заӊгырап ырда: yüksek sesle ve ince sesle şarkı söylemek
заӊгыраган чоӊ үй: büyük muhteşem ev, kocaman ev
зоока (зоо): kaya
шаӊдуу: muhteşem, şanlı, önemli, azametli, meşhur
тууган жерибиздин шаӊдуу шумкарлары: yurdumuzun şanlı doğanları
капчыгай: argidal, boğaz, dağ geçidi, dağ yolu, dar ve uzun dağ deresi
мүнөз: veya мүнөз- мүнөз: ahlak, tabiat, seciye,
мүнөзү жакшы: iyi ahlaklı, tabiatı iyi
тап мүнөзү: sınıfa mahsus karakter
умтул: yeltenmek, ileriye atılmak, hücum etmek
кө¾үлү куунак: memnun, şen şakrak
КҮЗҮНДӨ
Күзүндө канаттуу куштар түштүк тарапка учуусун улантышат. Ысык-Көлгө алгачкы канаттуулар учуп келишти. Алар бул жерде кыштап чыгышат. Октябрь айынын аягында кыргыз денизине ак куулар учуп келишет. Жыл сайын бир жарым миңден ашык ак куу биздин көлдөрүбүздө кыштайт.
Октябрь айында ондатралар өзүлөрүнүн үйлөрүн оңдошот. Кашкулак болсо ийнине жумшак, кургак чөптөн ташыйт.
Азырынча кескелдириктер, жыландар, бакалар чээнге кире элек. Жакында алар ыцгайлуу чуңкурларды таап алып, кышкы уйкуга жатышат.
Балыктар да суунун ичинде мурдагыдай бат сүзбөй калышты. Алардын пыксырап уйку-соонуп ортосунда жүргөнүн көрөсүң. («Советтик Кыргызстан» газетасынан, 82 сөз.)
SONBAHARDA
Sonbaharda göçmen kuşlar kuzey bölgesine uçuyorlar. Isık-Göl’e ilk göçmen kuşlar geldi. Onlar burada kışı geçirecekler (kışlayacaklar).
Ekim ayında ondatralar (evlerini) yuvalarını tamir ediyorlar. Porsuk da yuvasına yumuşak, kuru ot taşıyor.
Şimdi kertenkeleler, yılanlar, kurbağalar inlerine girmek üzereler. Yakında onlar uygun çukurları bulup kış uykusuna yatacaklar.
Balıklar da suda önceki gibi hızlı yüzmüyorlar. Uyuşuk, yarı uyanık suda yüzdüklerini görürsün (Sovyet Kırgızistan Gazetesi)
Ондатралар: misk sıçanı
кашкулак: porsuk
чээн: yabani, yırtıcı hayvanın kışın uyuduğu mahal, in
ыӊгайлуу : rahat, maksada uygun
ныксыра : gevşek, uyuşuk
уйку-соон : yarı uyanık
КАРТ ТУЛКҮ
Карт түлкү келе жатып жолдун боюнап бир үбөлүк таап алды. Аны колтугуна кысып алып, андан ары жөнөдү. Кыштакка келип, четки үйдүн каалгасын какты.
– Түк-түк-түк!
– Ой, бул ким?
– Мен карт түлкү боломун, мүмкүн болсо коноюн. Аны үйгө киргизишти. Өзү кичинекей отургучка жатып, куйругун отургучтун алдына катып, үбөлүктү мештин жанына койду. Анан таң эртең туруп, үбөлүктү отко жакты да, үй ээсин ойготту.
– Үбөлүгүм кана менин? Аным жок. Акысына бир тоок бересиң!
Айла жок, үй ээси үбөлүк үчүн бир тоок берди. Карт түлкү тоокту алып жолго чыкты. («МГ»)
YAŞLI TİLKİ
Yaşlı Tilki, yolda gelirken bir oklava buldu. Koltuğuna kıstırarak yoluna devam etti. Kışlağa gelip kenardaki evin kapısını çaldı.
- – Tak tak tak!
- – Hey, kim o?
– Benim Yaşlı Tilki (Ben Yaşlı Tilkiyim). Müsaade ederseniz misafiriniz olmak istiyorum (Eve girmek istiyorum). Onu eve aldılar (buyur ettiler). Küçük bir oturağa oturttular. Kuyruğunu oturağın önüne alıp oklavayı da sobanın yanına koydu. Sonra sabah erkenden kalkıp oklavayı ateşte yakarak ev sahibini uyandırdı.
– Benim oklavam nerede? Oklavam yok. Yerine (ceza olarak) bir tavuk verin!
Ev sahibi çaresiz oklavanın yerine bir tavuk verdi. Yaşlı Tilki tavuğu alıp yolmaya başladı.
үбөлүк: oklava
ойготуу : uyandırdı
чол : yolmak, koparmak, kazımak
МӨМӨ ТОЮ
Эл тегиз чогулган кезде, Сабыр салтанатты ачты:
– Кадырлуу ата-энелер, кымбаттуу окуучулар! Биз бул жерге мөмө үзүүгө чогулдук. Бул эмгек үзүрүнө арналган салтанатты ачык деп жарыялаймын!
– Окуучулар концерт беришти. Катар отурган Петр Кузьмич Омордон сурады:
– Пионерлердин ырдаганы көнүлүңүзгө толдубу?
– Ыраазымын балдарга, өмүрлүү болушсун!
Ал аңгычакты көшөгөнүн оң жагынан аяз ата чыга келди. Аппак сакалын сылап, кайраттуу сүйлөдү:
– Мен каардансам, деңиз бетин муз каптайт! Бирок мен илимге багындым. Мына суук жерге бышкан мөмөлер силерге белек! (Т. С.)
MEYVE BAYRAMI
Bütün halk toplanınca Sabır, toplantıyı açtı.
- – Değerli anne babalar, kıymetli öğrenciler! Biz buraya meyve toplamaya geldik. Bu güzel işimize ithaf edilen seremoniyi (toplantıyı) başlattığımızı ilan ediyorum.
Öğrenciler konser verdiler. Sırada oturan Piyotr Kuzmiç, Ömer’e sordu.
- – Piyonerlerin söyledikleri şarkıları beğendiniz mi?
– Çok beğendim, uzun ömürlü olsunlar!
O taraftaki köşenin sağ tarafından Ayaz Ata çıka geldi. Bembeyaz sakalını sıvazlayarak gür sesiyle konuştu:
- – Ben üzülüp kahırlandığımda denizin üzeri donar. Fakat ben bilimi rehber edindim.
Bu soğuk yerde yetişen meyveler size hediyem olsun. (T. S.)
тегиз: 1.düz, 2. müsavi, denk
тегиз жол: düz yol
баары тегиз келди : hepsi geldiler
салтанат: 1 liyakat,itibar 2. şaşaa, debdebe
үзүү: koparma, kesme
үзү:I zevk
уунун үзүрүн көрдүк: avın zevkini hayrını gördük
үзүр II: үзүр- мазыр кебиӊ болсо айт: Eğer şikayetlerin varsa söyle
АЖАЙЫП СОНУН АЙЛАНА
Элестетип көрүңүздөрчү. Көгүлтүр көл. Ак карлуу тоолор. Шуулдап өсүп турган арча, кайың, карагай. Табигаттын мындан өткөн сулуулугу болбос, чиркин!
Бнзде табигат тартуулаган ушундай кооз аймактар көп. Аларды адам эмгеги ого бетер көрккө келтирүүдө. Мисалы, бизде жаратылышты коргоо жана көрктөндүрүү уюмдары бар.
Жалаң гана токой чарбасы тарабынан Ысык-Көлдүн айланасына жыл сайын миңдеген жаны көчөттөр отургузулууда. Алар – кеминде жыйырма жылдык карагай жана кызыл карагайлар. Булар дем алуу үйлөрүнүн, санаторийлердин айланасын ого бетер көрктөндүрмөкчү. («СК»)
MUHTEŞEM MANZARA
Gözönüne bir getirin (şöyle bir tahayyül edin). Masmavi göl, Bembeyaz karlı dağlar. Hışırdayan ardıç ağacı, kayın, köknar. Tabiat ne kadar güzel ve muhteşem.
Bizim tabiatı cezbeden böyle güzel yerlerimiz çok. Buralar insan emeğiyle daha da güzelleşmektedir. Örneğin tabiatı (çevre) koruma ve güzelleştirme vakıfları (birlikleri) var.
Sadece orman işleri tarafından Isık-Göl’ün etrafına her yıl binden fazla fidan dikilmektedir. Şimdi Kemin’de yirmi yıllık köknar ve kızıl köknar ağaçları oldu. Bunlar yazlıkların ve senatoryumların etrafında çok güzel bir görüntü sergilemektedir.
айлана: 1. etraf, civar (yöre) 2. muhit
элестетүү: (eleste’den)
көз алдыма элестеттим : hayal meyal gözönüme getirdim.
ал күндөрдү түшүмдөй элестетем : o günleri bir rüya gibi hatırlıyorum
көгүлтүр (көгүлдүр: mavimsi, gök renginde olan
бети көгүлтү: yüzü boz, toprak renginde
арча: ardıç ağacı
шуулда : hışıltı yapmak (rüzgar ve ağaçlar) hışırdımak
теректер шуулдайт : kavaklar hışıldıyor
кайын : huş ağacı
тартуула :
кооз: 1.güzel, nefis, sanatkarane 2. şık
кооз адабият: bedii edebiyat
ого : 1. gayet, pek
ого эле жакшы veya огеле жакшы: gayet iyi
ого бетер
ogo beterden
ого төтөн : ondan daha kuvvetli, daha fazla (daha iyi, daha kötü)
аймак : ı. 1. memlekete, ülke, arazi
аймак таануу: ‘memleketi öğrenme 2. (rad.) hal, şey
аймак ıı: (rad) kalpaktaki süs, алтын аймак ( акмак б¼р³к (rad): mükemmel surette altınla süslenmiş kalpak
жалаӊ: yalnız, yalın, münhasıran
жала¾ кабат: bir katlı
жалаӊ кабат терезе: tek pencere
жалаӊ чай тамак болбойт: yalnız çay yiyecek olmaz
жалаӊ эле кымыз ичтик: yalnız kımız içtik
чарба: 1. iğelik (ekonomik)
айыл чарбасы: köy iktisadiyatı
көчөт: 1. dikilecek, dikilmek için ayrılan ağaç dalı, 2. es. hastayı üfürük usulüyle tedavi, 3. dokulmuş , nakış
КАРА-АЛМА
Күзүндө Жалал-Абаддагы Кара-Алма деген токойдун көркү шумдуктай болот. Кайсы тарабын карабагын, сени тиктеп, күлүңдөп түрдүү жемиштер турат! Дарактан даракка өтөсүн, сонундан сонунун тандайсың. Чаңкап келсең, заматта суусунуң канат!
Мындай жерде кабак бүркөө жок, жылмаюу бар. Чарчоо жок, дем алуу бар. Кол шилтеген сайын жемиш учуруп турса, кээ бирөөнү алып жеп баратсаң, мындан артык ыракат барбы? Ал эми тетиги жангак багын карачы. Мындай жерде бир күн көңүл ачуу бир ай курортко барганга тете болбос бекен!
Береги адамдын колу тийбеген жангак жыгачтары бир убакта кагаздай болуп тилинет. Алардан кооз буюмдар жасалат. (Н. Б.)
KARA-ALMA
Sonbaharda Celal Abad’da Kara-Alma ormanının çok muhteşem bir güzelliği vardır. Hangi tarafa bakarsanız bakın size doğru uzanan türlü türlü meyve ağaçları bulunur. Ağaçtan ağaca, güzellikten güzelliğe uçarsınız. Öğle zamanında suya kanarsın.
Böyle yerde insanın suratı asık olmaz, güler. Yorgunluk yok, dinlenmek vardır. Elini uzattıkça eline bir meyve (yemiş) gelip yesen bundan daha iyi ne olabilir?! Aha şuradaki ceviz bahçesine bakın. Böyle yerde bir gün geçirmek bir ay kaplıcada kalmaya yeğdir (tercih edilir, eşittir, bedeldir).
Şuradaki insanın eli dokunmamış ceviz ağaçları bir gün kağıt gibi dilinecek, onlardan güzel eşyalar yapılacaktır.
чаӊкай: tamamen, mutlaka, tam
чакай түш: tam öğle zamanı
чакай ачык түн: büsbütün açık (bulutlu) gece
замат: vakit, an
тете : müsavi
күчү мага тете : güç yönünden bana denktir
жанга тете : (o da) adamdır, (onun da ) canı vardır
береги (береки): bu, işte bu: береки бала: işte bu çocuk
БААРЫНАН КИМ КҮЧТҮҮ?
I
Кыштын күнү кыргоол жээктеги бадалдан суу иче баштады. Ошондо узун куйругу музга жабышып, чыкпай калган экен.
– Ой-ой, көк муз! Дүйнөдө сенден күчтүү эч нерсе жок бейм! Заматтын ортосунда куйругумду таштай бекем кармапсың,- деди кыргоол.
– Жок, менден жазгы жамгыр күчтүү. Ал келип жааганда, мен бат эле эрип кетем.
Кийин жамгыр айтты:
– Мен кайдан күчтүү болоюн! Менден көк чөп күчтүү.
Анда көк чөп айтты.
– Менде эч кандай күч жок. Баарыдан да кой күчтүү! Анда кой минтип маарады:
– Менде күч кайдан болсун! Дүйнөде карышкырдан өтөр эч балбан жок.
– Силер эч нерсени билбейт экенсиңер! Баарынан киши күчтүү! Анын колунан баары келет,- деп улуду көк карышкыр.
Мына ошентип, дүйнөдө бардыгынан киши күчтүү болуп чыккан экен. (Жомок.)
HEPSİNDEN KİM GÜÇLÜ?
Kış günü sülünün biri fundalığın kenarından (kenardaki fundalıktan) su içmeye başladı. O sırada kuyruğu buza yapışıp kaldı.
- – Eyvah, buz! Dünyada senden daha güçlü yokmuş. Kısa zamanda kuyruğumu yakalayıp (kapıp) bırakmıyorsun.
- – Hayır, ilbahar yağmuru benden daha güçlü. O yağmaya başlayınca hemen eririm.
Yağmur konuştu:
- – Ben nasıl güçlü olabilirim ki! Benden yeşil ot daha güçlü.
Yeşil ot dile geldi:
- – Benim hiçbir gücüm yok. Hepsinden koyun güçlü.
O sırada koy meledi:
– Bende güç nerede? Dünyada kurttan daha güçlüsü (pehlivanı) yoktur.
Kurt ulumaya başladı:
-Sizin hiçbir şeyden haberiniz yokmuş. Herkesten (herşeyden) insanoğlu daha güçlüdür. Onun elinden her şey gelir.
İşte böyle dünyada bütün varlıklardan da güçlü olan insanmış. (masal)
Кыргоол: sülün
Короз кыргоол (жалгыз кыргоол): erkek sülün
Бадал : 1. fundalık, çalılık
калыӊ бадал: koyu fundalık
бадал жүрөк : şehadet parmağı
жээк : bostanlarda uzunca tümsekler
та¾ жээк салды : şafak söktü
жээги жок : çenesi düşük, çene kavafı
КЫЯЛДАНУУ
Ала-Тоонун чокусуна чыгып, улуу Советтер Союзуна карагылачы. Бах, кандай сонун! Шаары кайсы, айылы кайсы? Баарынын айырмасы жок, бардыгы укмуштуу. Нарын суусуна салынган Токтогул, Күрп-Сай ГЭСинен келген жарыкты карагылачы… Түнү кайсы, күндүзү кайсы экении ажырата албайсың.
Талаада иштеп жүргөн колхозчуларга көңүл бургулачы! Жумуштун бардыгы механизациялаштырылган. Мына ушул жыргал үчун ким күрөшпөйт? Ким эмгектен жанын аяйт?
Береги тепирейген үйлөрдүн ордуна сонундап салынган эки-уч кабат имараттар пайда болду. Үйдүн ичи эмес, көчөдө да Ильичтин шамы жаркырайт.
Менин ата-бабаларым өз доорунун баатырлары болушкан. Биз дагы өзүбүздүн Ата Мекенибизди гүлдөтөбүз. (К. Жантөшев), 89 сөз.)
HAYAL KURMA
Ala- Too’nun tepesine çıkıp yüce Sovyetler Birliğine bir bakın! Hey ne kadar güzel! Şehri hangisi, öyü hangisi? Birbirilerinden hiç farkı yok. Hepsinin manzarası harika. Narın Nehri üzerine kurulan Toktogul, Kurp Say Hidro elektrik santralinden gelen ışığa bir bakın… Gece ve gündüzü birbirinden ayırt etmek neredeyse imkansızdır.
Tarlada çalışanlara bir bakın! Her iş modern teknikle yapılmaktadır. İşte bu zevk, bu heyecen için kim mücadele etmez? Kim işten kaçar ki?
Beriki küçük evlerin yerine çok güzel iki-üç katlı binalar yapıldı. Yalnız evin içinde değil sokakta bile Lenin’in (İliç’in) ışığı aydınlatmaktadır.
Atalarım kendi zamanlarının kahramanları idi. Biz de vatanımızı geliştirmek için gayret edip mücadele edeceğiz. (K. Cantöşev)
МЕНИН МЕКЕНИМ
Шекер айылыма көп барам, эки-уч каттабасам көңүлум толбой турат. Менин Мекеним – Шекер айылы, Биздин Шекерге ак көбук, көк буурул суу агып келет. Ал – Күркүрөө. Атына жараша заты бар.
Менин өспүрүм курагым айылда өттү, Айылдаштарым адам деген даражаны бийик алып келатышат. Байтик -республикага аты маалим тамекичи. Нуралиев Абдалы – бүгүн колхоздун белгилүү активи. Батма Орозматова – азыр да мугалим, (Ч. А.)
BENİM MEMLEKETİM
Şeker Köyüme sık sık giderim. Gitmediğim zaman ( iki üç kere gitmediğimde) huzur bulamam. Benim yurdum Şeker Köyü. Bizim Şeker Köyünün ak köpüklü masmavi dalga dalga akan nehri vardır. Kürküröö Nehri. İsmi zatıyla müsemma bir nehir.
Çocukluk (gençlik) yıllarım bu köyde geçti. Köylülerim ‘adam’ denen nama çok büyük önem verirler. Baytik: ülkede namlı tütün yetiştiren insanımız. Abdalı Nuraliyev: bugün kolhozun tanınmış aktif yöneticilerinden biri. Batma Orozmatova: halen öğretmenlik mesleğine devam ediyor (Ç.A.)
МЕНИН МЕКЕНИМ
Жамийла дубалда илинип турган чоң картанын жанына басып келди да, аны колундагы сызгыч менен көрсөттү. Советтер Союзунун күчүн, жеринин кендигин, байлыгын, элдин достугун – баарын балдарга айтты.
Биздин республика тоолуу. Ошол тоолордо аркар, кулжа, аюу, жолборс, бугу, маралдар бар. Алма, жүзүм, кызылча, жаңгак биздин тоолордо… Колхоздордуы миңдеген койлору, жылкылары, уйлары тигил Ала-Тоодо багылат. (К. Б.)
II
1. Кара чыйырчык, күкүк, жылкычы кучкачтар адамдарга пайдалуу. Алар чымын-чиркей, курт-кумурскалар менен тамактанышат. 2. Майлы-Сай, Чаңгыр-Таш, Коч-кор-Атада нефть, газ өндүрүлөт. («ЖЛ») 3. Алар ар дайым малчыларга газета, журнал, көркөм адабий китептерди жеткиришет. 4. Кечеде эл ичиндеги ырчы, комузчулар өздөрүнүн өнөрлөрүн көрсөтүштү. 5. Биз жүрөгү курч, билеги күчтүү, тилеги жогору турган лениндик жаштардан болобуз. (Т. С.) 6. Сезимди, эркти, организмди тарбиялап багындыра билгиле. 7. Ал Капсалаңдан кутулгандан кийин оюнкарак, күлкүчү, куудул боло баштады. № Б.)
III
Быйыл Кыргызстандын жаратылышында көп өзгөрүүлөр болду. Жаратылышты сүйүүчүлөр жан-жаныбарлар, канаттуулар дүйнөсүнөн көп кызыктуу нерселерди көрө алышат. Азыр эликтин чаарчыктары, тоо эчкинин улактары кадимкидей ылдам чуркап калышты.
Калың токойлордун арасында тыйын чычкаидын балдары да чоңоюп калды. Бутактан бутакка секирип, өтө жакындап, карагаттай көздөрүн мөлмүлдөтүп, эч коркпой олтура беришет. Ушул эле жерден ач күзөндүн балдарын, аюунун мамалактарын, карышкырдын бөлтүрүктөрүн, коёндун бөжөктерүн көрөбүз. Аларды атууга тыюу салынган.
Жакында кыш келет. Анда жаратылыштын боёктору таптакыр башкача болот. («ЛЖ»)
BENİM VATANIM
Camila duvarda asılı olan büyük bir haritanın yanına gelerek elindeki cetvelle gösterdi. Sovyetler Birliğinin gücünü, coğrafyasının genişliğini, zenginliğini ve halkların dostluğunu bir bir çocuklara anlattı.
Bizim ülkemiz (cumhuriyetimiz) dağlıktır. O dağlarda dağ keçisi, dağ koçu, ayı, kaplan, geyik, ceylanlar vardır. Elma, üzüm, pancar, ceviz, dağlarımızda bulnmaktadır. Kolhozlarda binlerce koyun, yılkı ve sığırlar bu Ala-Too dağların (ın eteklerinde) da bakılmaktadır (K.B.)
II
1.Serçe, baykuş, kuşlar (sığırcık?!) insanlara faydalıdır. Onlar sinek, kurtlarla (börtü böceklerle) beslenirler. 2. Maylı-Say, Çangır- Taş, Koçkor- Ata’da petrol ve gaz çıkarılır (CL). 3. Onlar her zaman çobanlara gazete, dergi ve edebi kitapları ulaştırırlar. 4. Akşam halkın arasından çıkan şarkıcı komuzcular hüner ve yeteneklerini sergilediler. 5. Biz mangal yürekli (korkusuz), bileği güçlü, ülküsü olan (iyi niyetli) Lenin Gençleriyiz (T.S.) 6. Duygu, irade ve bedenine hakim olmayı öğren. 7. Kar fırtınasından kurtulduktan sonra oyun eğelenceyi seven, şen şakrak bir insan oluverdi (No: Б)
III
Bu yıl Kırgızistan’ın tabiatında çok değişiklikler oldu. Tabiatseverler, hayvan ve kuşlar dünyasından çok şeyleri görebilirler. Şimdi geyik yavruları, dağ keçisinin oğlakları koşmaya baladılar.
Sık orman ağaçlarının arasında sincap yavruları büyümeye başladı. Daldan dala atlayıp frenk üzümü gibi gözlerini parlatıp hiç korkmadan otururlar. Burada aç küzöndün yavruları, ayı yavruları, kurt enikleri, tavşan yavrularını görürüz. Onları avlamak yasaklanmıştır.
Yakında kış gelecek. O zaman tabiat bambaşka bir renge bürünecek (LC).
Жылкычы кучкач:
Кучкач: kuşcağız
Куудул: şakacı, omedyen
Тыйын чычкан: sincap
Боёктор:renkler
КЫШЫНДА
Кыш… Тегерегиңерге көз чаптырып көргүлөчү. Айлананы ак кар баскан. Темир аяздуу чыкыроон суук, узун түн.
Тоолордо ак касаба, жалтаң муз, кабат-кабат мөңгүлөр катмарланган. Дал ушундай мезгилде түрдүү айбанаттардьш, канаттуу куштардын жашоосу кыйындайт.
Кээ бир айбанаттар жашоо өзгөчөлүктөрүнө байланыштуу кышкысын чээнге киришет. Суур, кош аяк, чоң сары чычкандар караагы ийиндеринин түбүндө укташат. Алар чогуусу менен жанаша жаткандыктан, жылуураак температура сакталат.
Ал эми кашкулактар, енот сыяктуу иттер, аюулар да кышында чээнге кирип укташат. («СК»)
KIŞTA
Kış… Çevrenize bir göz atınız. Etraf karla kuşanmış. Keskin soğuk, uzun gece.
Dağlarda bir tarafı sarp olan kar yığını, yüzeyi düz, tertemiz buz; katman katman buzul tabakası. İşte tam bu mevsimde her türlü hayvanın hayatı zorlaşır.
Bazı hayvanlar yaşam özelliklerine göre kışın inlerine girerler. Dağ sıçanı, çöl sıçanı, büyük sarı fareler inlerine girip uyurlar. Onlar yanyana birlikte uyudukları için vücut ısısını korurlar.
Porsuklar, rakun gibi hayvanlar, ayılar da kışın inlerine girip kış uykusuna yatarlar (S K.).
темир аяздуу чыкыраган чуук: taş çatlatan soğuk, keskin soğuk
ак касаба: bir tarafı sarp olan kar yığını
суур: dağ sıçanı
кош аяк: çöl sıçanı
чоӊ сары чычкандар: büyük sarı fareler
кашкулак: porsuk
енот: sarı kahverengi renkteki orman hayvanlarının bir türü
АЙЫЛГА КЕЛГЕНДЕ
Чолпон-Атага келдик. Агайын-туугандар, совхоздун жумушчу, кызматчылары бизди тосуп турушкан экен.
Машина токтоду. Эл ураалап кыйкырды. Совхоздун директору жыйналышты ачты. Анын артынан жылкычылар, жумушчулар, кызматчылар чыгып сүйлөшүп мени куттукташты.
Акырында сөз мага берилди. Мен шашпастан, сүрдөбөстөн сүйлөй баштадым. Өз эмгегимдин аркасында Москвага барганымды, жетекчилерди көргөнүмдү, сыйлык алганымды айттым.
Сөзүмдүн аягын мындайча бүтүрдүм:
– Жолдоштор, жакшы иштесеңер силер да Москвага барасыңар. Эмгектенген адамдын жүзү жарык болот. Эл үчүн, өкмөт үчүн иштейли! (К. Б.)
KÖYE GELİNCE
Çolpon- Ata’ya geldik. Yoldaşlar (Eş dost), işçi ve memurlar bizi karşıladı.
Araba durdu. Halk ‘Hurrraa’ diye bağırdı. Sovhoz Müdürü toplantıyı başlattı. Sonra yılkıcı, işçi ve memurlar ortaya çıkıp konuşmalar yaparak beni kutladılar.
En sonunda söz bana verildi. Ben sakin ve acele etmeden konuşmama başladım. Kendi çalışmam sayesinde Moskova’ya gittiğimi, oradaki idarecilerle görüşüp izzet itibar gördüğümü dile getirdim.
Sözümü şöyle tamamladım:
_ Arkadaşlar! İyi çalışırsanız, sizler de Moskova’ya gidersiniz. Çalışan insanın başı diktir (Çalışan insanın alnı açıktır). Halk ve devlet için çalışalım! (K.B.)
АТКАРЫЛГАН АНТ
Калинин колхозунун клубу. Колхоздун башкармасы бригадаларга, звенолорго айдоо аянтын бекитип берип жатты. Зууракан эже эң начар жерди тандап алды.
Ушундан тартып Зууракан жазга даярданды. Ал өзүнүн ишине, эмгегине ишенди. Күндөр өттү. Кызылчаны суюлтуу, сугаруу иштери жүргүзүлдү.
Күз болду. Зууракан эже кызылчасын казды. Ар бир гектардан мол түшүм алды. Ошентип, арык жерди эженин эмгеги женди. Бакыт, таалай, атак-даңк – баары эмгекте экендигин көрсөттү.
Зууракан Кайназарова энебиз -Социалисттик Эмгектин эки жолку Баатыры(К Б.)
YERİNE GETİRİLEN ANT
Kalinin kolhozu klübü. Kolhoz Müdürü, işçi ve ırgatlara (çalışma gruplarına) srülecek arazileri paylaştırdı. Zuurakan Abla en kötü araziyi seçti.
Zuurakan hemen bahar hazırlıklarına başladı. O emek ve alın terine güveniyordu. Günler birbirini kovaladı. Pancarı sulama işleri yapıldı.
Sonbahar geldi. Zuurakan Abla pancarları (bir bir) söktü. Her bir dönümden bol bol ürün aldı. Verimsiz araziyi azmi ve emeği sayesinde verimli araziye dönüştürdü. Başarı, huzur ve mutluluğun emek ve çalışmanın sayesinde elde edileceğini ispatladı (gösterdi)
Zuurakan Kaynazarova Anamız: iki kez Sosyalist Emekçi Ödülü sahibidir. (K.B.)
бригада:çalışma grupları
звено: çalışma grupları
суюлтуу: seyrekleştirmek
сугаруу: sulamak
КУБАДА
Биз Октябрь майрамын Гаванада тосуп алдык. Эртең менен досум мындай деди: «Бүгүн мектептерде, ишканаларда – бардык жерде салтанаттуу жыйналыш болобу?»;
Биз кубалыктардын ардактуу жана сыйлуу коногу элек. Алтынчы ноябрь – кадимкидей жумуш күнү, бирок майрамдын шаан-шөкөтү бардык жерде сезилип турду. Көчөлер, аянттар кызыл-тазыл болуп кооздолгон! Октябрь революциясы жөнүндөгү ураандарды бардык жерден кезиктиресиң.
Театрдын ичи. Маңдайда В. И. Лениндин сүрөтү илинип турат. Эл текши отурушту. Салтанаттуу жыйналыш башталды. Чыгып сүйлөгөндөр улуу Ленин, достук, бир туугандык жөнүндө айтышты.
Салтанаттуу жыйналыштан кийин концерт болду. Кубалык достор менен ырдадык, бийледик, көңүл ачтык. («Жаш ленинчи» журналынан, 86 сөз.)
KÜBA’DA
Biz Ekim Bayramını Havana’da kutladık. Sabahleyin arkadaşım şöyle demişti:
_Bugün okullarda, işyerleri ve her yerde tören olacak mı?
Biz Kübalıların değerli ve saygıdeğer misafirleriydik. 6 Kasım sıradan bir iş günü fakat bayram coşkusu her yerden hissediliyordu. Sokaklar, meydanlar kızıla boyanmıştı. Ekim Devrimi hakkındaki sloganlara her yerde rastlarsın.
Tiyatronun içi. Vilademir İlşç Lenin’in resmi asılı. Halk sıra sıra oturmuş. Tören başladı. Konuşanlar Ulu Lenin, dostluk ve barış hakkında konuştular.
Tören bittikten sonra konser verildi. Kübalı arkadaşlara şarkılar söyledik, dans ettik, eğlendik. (Caş Leninçi Gazetesi)
ЖЕР БАЙЛЫГЫ – ЭЛ БАИЛЫГЫ
Борборубуз Фрунзе – жашыл бак-дарактуу, көрктүү шаар. Анын көчөлөрү, эс алуучу парктары – баары көңүлдү сергитет. Абанын, суунун, айлана-чөйрөлөрдүн тазалыгын сактоо үчүн шаарда пионер уюмдары уюшулган.
Мектеп окуучуларынын күзөттөрү бар. Алар шаардын бактарына коё берилген тыйын чычкандарды көзөмөлдөп турушат.
Мындан тышкары, шаарда гүл, ар түрдүү канаттууларды өстүрүү боюнча да атайын иштер жүргүзүлүүдө.
Шаарда жаратылыштын атайын дүкөндөрү иштейт. Андан каалоочулар түркүн гүлдөрдү, балыктарды, сайроочу канаттууларды сатып ала алышат.
Жаратылышты коргоо – ар бир адамдын ыйык милдети. Кымбаттуу балдар, силер да өз айлыңардын жаратылышын сактагыла. («Советтик Кыргызстан» газетасьшан, 83 сөз.)
I
Тойчубек менен Чүкөбай аттанып чыгышты. Күн кыска, жол алыс. Бир кезде таң аппак атты, андан кийин күн чыкты. Күн жогору көтөрүлгөндө, жер бетине тиричилпк кирди. (К- Б.) 2. Ай жарык, айылдагы жаштар чогулушуп оюн курушту. Алыстан-алыстан жылдыздар жымындайт, айыл уктап жатат. Оюн башталды. Токтогул күү чертти, ырдады. (Ж- Б.)
II
Курманбек күндө түш көрөт, түшүнө ойго келбеген нерселер кирет. Бүгүнкү түшү табышмактуу, алардын үйү тоонун түбүндө экен, колхоздогу үйү кантип тоого барып калганына таң калат. Толгон балдар ойноп жүрүшөт, арасында Кычан да бар. Ал өзүнүн кашка атын минип алыптыр. Курманбек да жүрөт. Алар эң эле шайыр.
Бир маалда Кычан баш болгон балдар, тоо таянып, кете башташты. «Тоонун аркы жагында душмапдар жатат, биз барып алардын жолун торойбуз»,- дейт Кычан.
Курманбек ойгонуп кетти. Буттары тыбырчылап, төшөктү жерге тээп таштаптыр. Таң атып калган экен, үйдүн ичи жапжарык. Бөлмөдө өзү жалгыз. Эми эле кергөн түшүнөн кийин бир башка дүйнөгө келип калгандай сезди.
Кыялында Кычан менен сүйлөшкүсү келди, анткени ал баатыр да. («ЖЛ»)
TOPRAK ZENGİNLİĞİ, HALK ZENGİNLİĞİ
Başkentimiz Frunze, yeşil ağaçlarla örtülü güzel bir şehirdir. Caddeleri, dinlenme parkları hepsi (insana) huzur verir. Şehirde hava, su ve çevre temizliği için piyoner grupları kurulmuştur.
Öğrencilerden gözlemci (nöbetçi) de seçilmiştir. Onlar şehir ağaçlarındaki sincapları gözlüyorlar.
Bundan başka şehirde çiçek, değişik kuş türlerini korumaya yönelik işler de yaplımaktadır.
Şehirde doğa ve tabiatla ilgili dükkanlar da yer almaktadır. İsteyenler buradan türlü çiçek, balık ve ötücü kuşları satın alabilmektedir.
Tabiatı korumak her insanın görevidir. Değerli çocuklar! Sizler de kendi köyünüzün doğasını koruyun!
ТОЙЧУБЕКТИН КАТЫ
Жапар атасынын катын окуду, ал мындай мазмунда жазылган эле:
«Уулум Жапар! Меп сырттан келсем, сен аскерге жөнөп кетипсиң. Өзүн билесиң, мен сага бир нече жолу айтканмыи. Энең экөөбүз Совет өкмөтүнө чейин жакшылык көргөнүбүз жок. Өмүрүбүздүн көбү кедейчиликте, жокчулукта өтту.
Совет өкмөтү болбогондо, сенин мындай адам болууң күмөн зле. Сен ал өкмөтүңө карыздуусуң, милдеттүүсүң.
Сен атаңдын айткан сөздөрүн ук. Биз силердин жеңишиңерди камсыз кылуу үчүн тынымсыз иштеп жатабыз. Колхозубуз жаман эмес.
Сендей жоокер уулу менен мендей атаң сыймыктансын». (К.. Б.)
TOYÇUBEK’İN METUBU
Capar babasının mektubunu okudu. Mektupta şunlar yazıyordu.
‘Oğlum Capar! Ben gurbetten (dışarıdan) geldiğimde sen askere gitmişsin. Senin de bildiğin gibi bir çok kez sana söyledim. Annenle ikimiz Sovyet hükümetine kadar gün yüzü görmedik. Ömrümüzün bir çok yılı yokluk ve yoksulluk içinde geçti.
Sovyet hükümeti olmasaydı senin böyle bir adam olma ihitmalin yoktu. (Dolayısıyla) senin bu hükümete borcun var ve bundan sorumlusun.
Sen babanın dediklerini dinle. Biz sizin başarıya (zafere) ulaşmanız için çalışıp çabalıyoruz. Kolhozumuzun durumu fena değil.
Senin gibi asker oğlum olduğu için gurur duyuyorum (KB)
УЛУТТУК БААТЫР
Амангелди Иманов – казак элинин улуттук баатыры, ошондуктан улуу акын Жамбыл аны казактын Чапаеви деп атаган. Ал малчынын үй-бүлөсүндө туулган.
Амангелди турмуштун оор сыноосун башынан өткөргөн, байларга малай жүргөн. Зээндүү жаш улан өз алдынча арабча жана орусча окуп билим алууга жетишкен.
Октябрь революциясы жөнүндөгү кабарды Амангелди Иманов чоң кубаныч менен тосуп алды. Ал Казакстанда совет бийлигин орнотууга активдүү катышкан. Ошондой эле биринчи жолу Кызыл армиянын бөлүктөрүн түзгөн. Элдин бактысы жана анын жаркыраган келечеги үчүн күрөшкөн.
Совет эли Амангелди Иманов сыяктуу даңктуу уулун ар дайым эскерет. («Советтик Кыргызстан» газетасынаи, 85 сөз.)
MİLLİ KAHRAMAN
Amangeldi İmanov, Kazak halkının mili kahramanıdır. Bu nedenle büyük ozan Cambıl, onu Kazakların Çapayev’i olarak adlandırmıştır. Amangeldi, çoban bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi.
Amangeldi hayatın sıkıntılı dönemlerinden geçmiş, bir zaman da zenginlere uşaklık da yapmıştır. Akıllı genç, kendi çabalarıyla Arapça ve Rusça öğrenip eğitimini tamamlamaya çalışmıştır.
Ekim Devrimini duyar duymaz sevinç içinde karşıladı. Kazakistan’da Sovyet iktidarının kurulmasında aktif rol aldı. Ayrıca ilk olarak Kızıl Ordu’nun tabur ve bölüklerini oluşturmuştur. Halkın geleceği ve mutluluğu için büyük mücadele vermiştir.
Sovyet Halkı, Amangeldi İmanov gibi şerefli ve kahraman evladını hiçbir zaman unutmayacaktır. (Sovettik Kırgızistan gazetasınan, 85. söz)
ТУТКУНДАН КАЙТКАНДА
Токтогулдун туткундан качып чыкканына көп күн болду. Чер токойлорду, таштуу жолдорду, баткактуу жерлерди жеө басьш өттү. Мына эми кыш түштү, суук күчөй баштады.
Кыш бою тынбай жол жүрдү, жазында Омск шаарына келди. Ал жерде казактар бар экен. Бир абышка акынды өз айылына алып кетти. Казак айылына келгенде акын өз үйүнө келгендей сүйүндү.
Жаз кетип, жай келди. Жай кетип, кайра күз келди. Элин, жерин сагынган акын тыным албай жол жүрүп келе берди.
Улуу акын кайгы-муңда жүрсө да, залимдерден өч алууну оюнан чыгарбаган. Келечектен үмүтүн үзгөн эмес. Жыргалдуу замандын келерине ишенген. (Ж- Бөкөнбаев. 90 сөз.)
ESARETTEN DÖNÜŞTE
(ÖZGÜRLÜĞE KAÇIŞ)
Toktogul’un ögürlüğüne kavuşmasından çok zaman geçti. Sık ormanları, taşlı ve çamurlu yolları (güç bela) yürüyerek geçti. Kış gelip soğuk bastırmaya başladı.
Kış boyu durmadan yürüdü, sonbaharda Omsk şehrine geldi. Orada Kazaklar yaşıyordu. İhtiyar biri, onu kendi köyüne götürdü. Kazak köyüne geldiğinde kendini evindeymiş gibi hissetti.
İlbahar bitip yaz geldi. Yaz sona erip bahar geldi. Yurdunu, doğduğu toprakları özleyen ozan hiç durup dinlenmeden yoluna devam etti.
Ünlü Ozan, içi kan ağlasa da zalimlerden öcünü almaya yemin etmişti. Umudunu (yaşama arzusunu) hiç yitirmedi. Güzel, mutlu bir hayatın kendisini beklediğine yürekten inanıyordu. (C. Bökönbayev, 90 söz)
БИЗДИН ЗАМАНДЫН АДАМДАРЫ
Советтик адамдар жөнүндө канча айтсак да, сөз табылат. Алардын катарында мугалимдер да, чабандар да, инженерлер да – баары бар. Булар – жөнөкөй адамдар. Ушул жөнөкөй кишилер Европанын, зор шаарларын аралашты, адам баласын фашисттик желмогуздардан куткарышты. Жеңиш менен салтанат туусун бийик көтөрүштү.
Ушунча күчтү биз кайдан алдык? Мунун сыры эмнеде? Бул кереметти киши күчү иштеп чыгарууда. Ошондуктан кишинин сыры терең. Чын ниетиң менен эл-журтту сүйсең, анын улуу дүйнөсүн тааныйсың. Булар тынчтыкты, эркин эмгекти каалашат. Улуу Мекенди, асман тиреген Ала-Тоосун сүйүшөт. Булар колхоз жеринен мол түшүм алсак дешет, жаратылыштын терең сырын ачсак дешет. (Т. Сыдыкбеков, 91 сөз.)
ZAMANIMIZIN İNSANLARI
Sovyet dönemi insanlarından ne kadar bahsetsek anlatmakla bitmez. Bunlar arasında öğretmenler, çoban ve mühendisleri de sayabiliriz. Bunlar sıradan insanlar. Bu sıradan (sade) insanlar (vatandaşlar) Avrupa’nın en büyük şehirlerini gezdiler. İnsanoğlunu faşist zalimlerin ellerinden kurtardılar. Zaferle birlikte zafer bayrağını yükselttiler.
Bu gücü biz nereden alıyoruz? Bunun sırrı nerede? Bu mucizeyi insan çalışarak başardı. Bu nedenle insanın sırrı gizemli. Canı gönülden halkını vatanını seversen onun yüce manevi dünyasını da tanırsın (bilirsin, öğrenirsin). Onlar huzur ve özgürce çalışmayı istiyorlar. Bu büyük vatanı, ulu Ala-Too’yu sevmektedirler. Kolhoz arazilerinden verimli mahsul alsak, tabiatın gizemli dünyasını öğrensek diyorlar (T. Sıdıkbekov, 91. söz)
[1] Ahmet Güngör, Kırgızistan İlkokullarındaki Ana Dili Ders Kitaplarının İncelenmesi, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan, Azerbaycan ve Türkiye’de Ana Dili Eğitimi Sempozyumu, A.Ü. TÖMER, 19-20 Aralık 1996