VARYETE[1]
Büyük konser programlarını veren Kırgız halk ve profesyonel müzik sanatının altı sanatçısından oluşan Milli Halk Çalgıları Orkestrası, Dans Topluluğu Folklor Grubu, Varyete Heyeti, “Nariste” Vokal-Müzik Topluluğu, Müzik Heyeti Kırgız Devlet Filarmoni Grubu, sadece 1979-80 yılları arsı 496 bin seyircinin izlediği 1958 konser vermiştir.
Millî Folklor Orkestrası : Kırgız SSCB’nin bu saygın ekibi 1936’da Kırgız SSC Halk Artisti, Rus müzisyeni ve bestecisi P. F. Şibin’in teşebbüsüyle kurulmuştur. Orkestrayı kurmak için Kırgızistan’ın bütün şehir, köy, kasabalarından en iyi halk müzisyenleri – komuzcular, kıyakçılar, çoorcular, şarkıcılar, Manasçılar davet edilmiştir. Kollektifin 20’li yılların müzisyenlerinin arasında M. Kürenkeyev, K. Orozov, A. Ogombayev, M. Bayetov, Ş. Termeçikov, K. Akiyev, M. Musulmankulov, A. Üsönbayev, İ. Tumanovlar vardır. Orkestranın temelini komuz ve kıyak oluşturur, orkestranın teşekkül yılında Moskova ve Alma-Ata atölyelerinde rekonstrüksiyonu yapılır. Üç telli pizzikato komuzun esasında Rus millî orkestrasının balalayka (Rus çalgısı) heyetine benzeyen komuz çalgı heyeti oluşur; Üç telli kıyak ise senfoni orkestrasının telli çalgılar grubu gibi yaylı çalgılar grubunda yer alır. Çalgıların yeni terkibi millî repertuvarın yanısıra Rus ve yabancı klasiklerinin eserlerini de icra etmeye imkan vermiştir. Orkestranın mevcudiyetinin ilk yıllarında konser repertuvarı 70 civarındadır. Eserlerin çoğunluğu yönetmen P. F. Şubin’in orkestra için yaptığı bestelerdi. Onlar T. Satılganov’un, M. Kürenkeyev’in, K. Orozov’un müzikal oyunları, A. Maldıbayev’in, A. Ogombayev’in, M. Bayetov’un şarkılarından oluşmaktadır. Sonraki yıllarda orkestra için birçok eseri besteciler V. Vlasov, V. Fere, N. Çemberdji yazar. Büyük Ana Vatan Savaşı döneminde orkestranın birçok iştirakçisi cepheye gider; yaşlı müzisyenlerin en iyileri ayrı bir solist grubunu oluşturur. Savaş yıllarının konser programı yurtsever konulu eserlerle, Sovyet bestecilerinin ve yerli yazarların meşhur cephe şarkılarıyla doludur. 50’li yılların başlarında M. Kürenkeyev Kırgız Devlet Müzik ve Dans Sanatı Yüksek Okulunda millî çalgılar bölümü açılır. Orkestra kollektifinin uzman müzisyenlerle tamamlanması teknik ve sanatsal ustalığının seviyesini yükseltme yolunda önemli bir atılım olmuştur. Moskova konservatuarı mezunu, orkestrada 1957’den itibaren çalışmaya başlayan orkestra şefi N. Davlesov, repertuvarı zenginleştirmek ve artistlerin yetenek ve becerisini arttırmak için birçok şey yapar. Orkestra, sadece icracı kollektif değil, aynı zamanda iyi bir sanat okuluna dönüşür. Buradan orkestra şefleri ve besteciler K. Moldobasanov, E. Cumabayev vd. müzisyenler çıkar. 1962’de A. Cumahmatov orkestranın sanat yönetmeni ve baş orkestra şefi olur. O zamanlarda kollektifin ekibinde 60 civarında profesyonel müzisyen bulunuyordu. Orkestra 40 yıllık faaliyeti içinde cumhuriyetin her köşesini (Moskova, Leningrad, Kiev, Riga, Taşkent, Vilnüs, Krasnoyarski dahil) ziyaret etmiştir. Onun icrasında M. Glinka, V. Motsart, P. Çaykovski, J. Bize, İ. Brams, D. Rossini, F. List, A. Prokofyev, D. Şostakoviç, H. Moçaturyan’ın vd. eserleri yer alır. Sadece 1979-80 yılında orkestro kollektifi V. İ. Lenin’in 110. yıldönümü, Faşist Almanya zaferinin 35 yıllığı ve Kırgızistan Komünist Partisinin 17. Kongresine ithaf edilen 3 yeni program ve 1 halk müziği programı hazırlar. Yeni çalışmalar arasında E. Cumabayev’in “Çomok”, “Bayram Üvertürü”, “Ksilofon İçin Fantezi” adlı çalışmaları, İ.Tumanov’un “Cırgal Kün”, T.Satılganov’un “Çaykama”, “Bala Kerbez” adlı halk küülerini (ezgi) saymak mümkündür. Orkestraya bağlı olarak 2 müstakil topluluk (komuzcu ve komuzcu toplulukları) mevcuttur. Orkestranın baş orkestra şefi ve sanat yönetmeni Kırgız SSCB’nin saygıdeğer sanatkârı E. Cumabayev’dir.
Dans Topluluğu : 1968’den itibaren çalışmaya başlar ve 50 kişilik dans grubundan oluşur. 1977’den itibaren sanat yönetmeni Kırgız SSCB halk artisti. E. Mademilova’dır. Topluluğun repertuvarında SSCB halklarının dansları, Kırgızların geleneklerini, yaşam tarzlarını gösteren Kırgız millî dansları yer almaktadır Topluluk başarıyla Beyaz Rusya, Litvanya, Rusya, Ukrayna, Kafkas ülkelerinde konserler verir. 1980’de yapılan Olimpiyat oyunları tanıtım programında yer alır. Finlandiya’ya 2 defa turneye gider, Fransa, Belçika, Danimarka ve İsveç’te konserler verir. 1979-80 yıllarında grup tarafından 17 yeni dans kareografisi sahneye konulur. Onların arasında K. Moldobasanov’un müziği üzerine “Emek Dansı”, S. Medetov’un “Pamukçuların Dansı”, N.Davlesov’un “Saançı Ceňe’ adlı eserleri uyarlanır.
Folklor Heyeti : 1976’da kurulur, 14 müzisyenden oluşmaktadır. Yönetmeni, Kırgız SSCB Halk Artisti E. Tursunaliyev’dir. Programında aytıslar (ozan atışmaları), halk şarkıları, küüler, destan anlatımı, hicvî perduarası eğlenceler bulunmaktadır. En iyi icracıların arasında E. Tursunaliyev, Z. Üsönbayev, A. Aytaliyev, T. Abdiyev bulunmaktadır. Grup sık sık Orta Asya ve Kazakistan cumhuriyetlerinde konserler verir. 1979’da artistler Kazakistan, 1980’de Tacikistan ve Özbekistan’da turnelere çıkarlar.
Varyete Kollektifleri : İlk amatör varyete kollektifleri cumhuriyette 60’lı yılların başlarında üniversitelerde, kültür saraylarında oluşmuştur. Bu janrın büyük popülerliğinden dolayı en iyi varyete grubu için birçok yarışma yapılır (Kırgız Devlet Üniversitesi, Frunze Politeknik Enstitüsü vd.). Kırgızistan Komünist Gençler Birliği Merkez Komitesi tarafından en iyi varyete gruplarını meydana çıkarmak için her yıl “Öğrenci (student) Baharı” adlı yarışmalar organize edilir. Janrın gelişmesi müstakil profesyonel kollektifin oluşmasını gerektiriyordu. 1968’de Kırgız Devlet Filarmonisine bağlı olarak Ç. Kocomcarova’nın (Kırgız SSCB Değerli Sanatçısı) yönetmenliği altında 15 kişiden oluşan Kırgızistan Varyete Topluluğu organize edilir. Programında A. Maldıbayev’in, K. Moldobasanov’un, N. Davlesov’un eserleri vardır. Repertuvarda en çok yerli halk şarkıları ve orketra oyunları alır. Çalgıların terkibinde dombra (Rus sazı), elektro komuz, akordiyon, gitar bulunur. Cumhuriyette ve Sovyetler Birliğinde turnelerin yananda kollektif bir de Türkiye, Suriye, Cezayir’de konserler vermiştir. 1975’te Kırgız Devlet Flarmonisine bağlı olarak K. Kocomkulov’un yönetmenliği altında “Araşan” vokal-müzik topluluğu faaliyete başlar. Topluluğun repertuvarı çağdaş Kırgız ve Sovyet bestecilerinin şarkılarından, çalgı oyunlarından oluşmaktadır. “Araşan” Uzak Doğuda, Rusya ve diğer cumhuriyetlerin şehirlerinde konserler verir. 1980’de “Araşan” Vokal-Müzik Topluluğu; V. A. Pruglo’nun yönetmenliği altında 16 kişilik “Nariste” adında vokal çalgı topluluğu olarak yeniden teşkil eder. Kollektifin programında Kırgız ve Sovyet bestecilerinin şarkıları yer alır.
Kırgız çalgı müziğinde ilk defa D. M.Nazarmatov (Kırgız Devlet Filarmonisi Yönetmei) K. Orozov’un “Sıngan Bugu”, “İbarat”, “Kököy Kesti”, A. Ogonbayev’in “Oy, Bulbul”, T.Satılganov’un “Caykama”, A. Kıdırnazarov’un “Kırgız Köçü” adlı millî küülerini gitara göre uyarlar. Kırgız konusuna piyesler ve fantaziler yazar. P. İ. Çaykovski adında Konservatuvara bağlı Moskova Müzik Yüksek Okulu mezunu (A. M.İvanov – Kramski’nin gitar sınıfı) D. M. Nazarmatov, Cumhuriyette gitarın halk arasında yayılması için büyük rol oynar. Sanat ustalarıyla beraber Macaristan, İsveç ve Danimarka’da konserler verirler.
Müzik Lektorisi : 1960’da Sovyet ve yabancı bestecilerin eserlerini tanıtım amacıyla kurulur. Kollektif üniversite, teknikum, okul, yüksek okul öğrencileri, çeşitli kurum ve teşkilât personelleri, inşaat işçileri önünde gösteriler sunar. Sadece 1979-80 yıllarında 330 konser verilir, onun 165’i cumhuriyetin değişik bölgelerinde geçer. Konserlere Kırgız SSCB Halk artisti S. Bekmuratova, L. Orlovskaya, T. Tyurenkova, D. Saliyeva, A. Krivolapov, P. Vedeniçev katılır. Müzikolog ve konferansçı E.Soboleva’nın bu alanda katkıları çoktur.
[1] Bkz., Д..Мукашев, Киргизская советская социалистическая республика анциклопедия, Фрунзе, 1982, 395-404 с.