EGZOTİK SÖZLER
Dr. A. K. Şarşenbayev*
Özet
Dünyada hangi dil olursa olsun birbiriyle sıkı ilişki içerisindedir. Bu süreç aynı zamanda bütün halkların dilinde ortaya çıkan dilsel olduğu kadar toplumsal bir olaydır.
Kırgız halkı da tarih sahnesine çıktıklarından bu yana bir çok halkla kültür ve medeniyet bağlamında iç içe yaşamışlardır. Bu ilişkiler sadece halkın hayatını, yaşam şartını, ruhunu, örf-adetlerini, manevi görüşlerinin yanısıra dilini de etkilediğine tanık oluruz. Günümüzdeki Kırgız dilinde akraba veya başka dillerden alınan kelimeler çoktur. Yukarıda da değinildiği üzere Kırgız halkı başka halklarla kurduğu kültürel, ekonomik, siyasi ve askeri ilişkilerden dolayı Kırgız dili de belli bir ölçüde yabancı kelimeleri alıp başka dillere de sözcükler verdiği malumdur.
Egzotik sözler, yabancı kelimeler grubuna girer. Kök bakımından başka dillere ait olan ve o dilin halkının hayatındaki milli sembollerini, özelliklerini (kültürünü, geleneğini, örf-adetini, şarkı-dans oyunlarını, dinini, efsanelerini, folklorünü, müzik aletini, giysilerini, yiyecek içeceklerini, devlet sembollerini, unvanlarını, insan ve coğrafya adlarını, parasını vb.) her yönüyle kapsayan kelimelerdir. Bu alıntı kelimelerin -ana dilimizde- karşılığı, eşdeğeri yoktur.
Anahtar Sözcükler: egzotik sözcükler, P. Berkov, A. I. Juravskiy, alıntı sözcük, A. Calilov
1. Giriş
Egzotik kelimeler hazinesi veya egzotizma gibi dil terimi “egzotik” kelimesi dilbiliminde ayrı bir terim olarak yer bulmuştur. Demek egzotik sözlere verilen tanım o sözlerin anlamını verir, daha doğrusu egzotik kelimesi (egzotizma, egzotik kelime hazinesi, egzotik sözler) terim olarak yeni anlamıyla sonraları kullanılmaya başladı diye bir sonuca varabiliriz. Onun için önce “egzotik” kelimesinin anlamını daha açık olarak belirlemek gerek. “Egzotik” Yunan dilinin “exoticos” kelimesinden alınmış ve “yabancı” anlamına gelir ve buna ek olarak uzaktaki ülkelerin doğası, geleneği, sanatı vb. hayret verici özellikleri anlamını verir. K. K. Yudahin’in Rusça-Kırgızca sözlüğünde ise egzotik kelimesi uzaktaki ülkelere ait, çok farklı, ilginç, ilginç olan bir şey anlamındadır.
Egzotik sözler yeni duyanlar için yeni, ilginç, hayret verici farklı denotat olabilir, çünkü bu sözler, belirsizliği ortaya koyarak ve dikkat çekiciliğini kuvvetlendirerek anlamsal özelliklerini ortaya çıkarır. Bu süreç egzotikliği ortaya koyar. Egzotik sözler metinde konnotasyon niteliğine sahip değildir, çünkü bu sözler sadece gerçek anlamda kullanılır.
2. Egzotik Sözlerle İlgili Bilimsel Araştırmalar
Egzotik sözler konusundaki ilk bilimsel makale A. E. Suprun’a aittir. O ilk olarak Rus dilindeki egzotik sözlerin tabiatını anlatmaya çaba göstermiştir. O makalesinde meselenin teprik yönüne dikkat ederek edindiği gerçek bilgi ve verilere dayanıp analiz ederek teorik düşüncelerini kanıtlayabilmiştir. Suprun egzotik sözlerin kullanılma ortamının sınırlı olduğunu, sanat eserlerde kullanılabildiğini, bazı egzotik sözlerin gittikçe ilginç olma özelliğini yitirdiğini vurgulayarak sözcük- anlamsal gruplara ayırmıştır.
Egzotik sözlerin sadece kendisine has birçok özellikleri vardır. Bu özellikler egzotik sözlerin tabiatını bütün yönleriyle araştırmayı gerektirir ve bu sarih araştırma sonucu egzotik sözlerin genel teorik sorunlarını çözmede de çok değerli temel olabilir. Dilbilimciler egzotik sözler hakkında bilimsel araştırmalar yapıp makaleler yazmışlardır. Őrneğin M. Butina, P. L. KimYuang-Fun’un “Ekzotiçeskaya leksika i eyo rol v slovarnom sostave”(Egzotik Sözler ve Kelime Hazinesindeki Rolü) 1970.121-124, L. P. Efromov’un “Egzotizmı (Egzotik Sözler) 1973.165-171”,V. P. Berkov’un “Egzotizmı” (Egzotik Sözler)1973.109-115, A. I. Juravskiy’in “Egzotçeskaya leksika i inayazıçnı evkrapleniya v staro belarusskoy pismennosti” (Egzotik Sözler ve Eski Beyaz Rus Yazı Dilindeki Yabancı Kelimeler) 1974.138-144,B. N. Pavlov’un “Egzotizmı v poetiçeskoy reçi”(Şiir Dilindeki Egzotik Sözler) 1976.73-80, K. N. Eramina’nın “Internasializmı iekzotizmı”(Enternasyonalizm ve Egzotik Sözler) 1980.10-11 adlı makaleleri burada zikredebiliriz. Ayrıca söz konusu sorun konusunda derin bir teorik ve bilimsel bilgi O. I. Kalnova’nın (1986), K. Saparov’un (1991), G. L. Zelen’in tezlerinde iyice belirtilmiş ve biçimsel- anlamsal özelliklerine değinmeye çaba göstermişlerdir.
Egzotik sözler, henüz Türkolojide Rus dilbilimindeki kadar araştırılmamıştır. Egzotik sözler konusundaki mesele E. M. Ahunziyav’un “Russkiye zaimstvovaniya v Tatarskom yazıke”(Tatar Dilinden Alınan Rusçadaki Kelimeler) adlı eserinde “Ineyazıçnıe vkraplenia” (Yabancı Dillerden Alınan Kelimeler) terimiyle verilmiştir. Yazar egzotik sözleri bir kaç gruba ayırarak onların biçim ve biçem özelliği üzerinde durmuştur (E. M. Ahunziyanova 1968.88-94). Őzbek dili leksikolojisinde bu mesele başka dillerden alınan kelimeler olarak kabul edilip birkaç gruba ayrılarak bilgi ve verilere dayanarak araştırılmıştır (Őzbek dili Leksikolojisi 1981.88-94). Tatar dilbiliminde sözkonusu meselenin daha derin bir şekilde ele alınıp incelendiğini burada ifade etmek gerekir. Tatat dilcileri, kitap hazinesine alınan sözlerin ayrı bir türü olan egzotik sözleri, hayata ve milli karaktere ait kavramları anlatan başka halkların sözcükleri diye tanımlamışlar ve edebi çevirilerde çok kullanıldığını belirtmişlerdir (Modern Tatar Edebiyat Dili 1969.69-71). Yukarıda adı geçen edebiyatlarda egzotik sözler bütün yönleriyle araştırılıp incelenmiştir.
Roma-Alman dillerinde de bu mesele derin ve ciddi araştırmalarla karşımıza çıkmaktadır. Alman dilbilim adam E. V. Rozen kültür kelime serisinden egzotik sözler hakkında “Günümüzde Almancanın kelime hazinesinde egzotik sözlere rastlar. Bu sözler uzak ve çok ünlü olmayan dillere aittir” diyerek, XX. yüzyılın sonunda Almanca’ya yabancı kelimelerin çok girdiğini vurgalamıştır. Almancanın filoloji geleneğinde yabancı kelimeler “kültür kelimeleri” diye adlandırılır ve bunlar bir kaç gruba ayrılır (E. V. Rozen). Fransızca’da ise egzotik sözler “lakuni” terimiyle adlandırılır (Y. U. Stepanov 1965.120-121).
3. Kırgız Dilbilimine Egzotik Sözler
Kırgız dilbiliminde geçen yüzyılın yetmişli yıllara kadar egzotik sözler konusunda herhangi bir bilimsel çalışma yoktur. Kırgız dilindeki egzotik sözler konusundaki ilk bilgiyi C. Mamıtov ile Z. Kulumbaeva’nın “Çağdaş Kırgız dili” adlı kitaptan görürüz. Bu eserde yazarlar kelime hazinesine ait egzotik sözlerin tabiat ve içerik konusunun üzerinde durarak bu sözlerin kullanım biçimlerini tepsi etmişlerdir: “Etimoloji açısından başka dile ait olmakla birlikte o dili konuşan halkın hayatını, milli özelliğini yansıtmak için sanatsal ve edebi eserlerde, bilimsel çalışmalarda kullanılan sözlerdir. Edebi eserlerde egzotik sözler sadece bizim hayatımıza ait olmayan şeyleri, olayları tasvir etmek için değil, yerel özelliği ve personajın konuşma dilinin özelliğini tasvir etmede de kullanılır” (C. Mamıtov ve Z. Kulumbayeva 1971. 81-82). Kırgız dilcilerinin komisyon olarak yazdığı “Dilbilime Giriş” adlı eserde egzotik sözler şöyle tanımlanır: Egzotik sözler, edebi eserlerde, etnografya eserlerinde bilhassa özellik verme amacıyla kullanılan, etimolojik açıdan genellikle başka dillere ait olan sözlerdir. Örneğin Rusçadaki Türkçe, Arapça kelimeler: şalvarı, aul, sultan, meçet (cami) vb. (T. Akmatov, C. Davletov, K. Sartbayev, K. Umanaliyev)
A. Calilov ise “Çağdaş Kırgız dili” kitabında egzotik sözleri şöyle tanımlar: Egzotik sözler başka bir halkın hayatından kesitler sunan o halkın sözüdür. Bu sözler başka bir halkın hayatı hakkında bilgi verdiği zaman kullanılır. Örneğin edebi eserlerde tasvir edilmekte olan halkın hayatını gerçek olarak anlatmada kullanılır. I. Kalaşnikov’un “Kaar zaman” romanında aşağıdaki Moğol diline ait egzotik sözler şunlardır: gutu, ayakkabı, ötük; uliger, masal; anda, gerçek, kıyamet, dost (A. Calilov 1996.168)
Edebi çevirilerin ve sözlüklerin sonucunda dünya halklarının egzotik sözleri Kırgız diline girmiş ve bu süreç devam etmektedir. Edebi çevirilerde egzotik sözlerin olması doğaldır. Çünkü yazar kendi vatanından, halkının yaşam şartlarından dışarı kalamaz, kendi halkının milli özelliklerini esrinde yansıtır. Onun için egzotik sözlerin bir dilden başka bir dile veya üçüncü dile girmesi edebi çevirilere bağlıdır. Egzotik sözlerin alınması dil dışı faktörlerle de (halkın yaşam standardı, çevrilen edebiyat eserlerinin konu özelliği ve uluslararası ilişkilerin karakteri ile) ilintilidir. Bundan dolayı Kırgızistan’daki ilk egzotik sözler dört veya beş konuya ait olmuşsa da, sonraları daha genişleyerek toplum hayatının bütün dallarını kapsadığını görüyoruz.
3.1. Kırgız Dilinde Egzotik Sözlerin Kökenbilim ve Biçimbilimsel Özellikleri
Kelime almanın bu türü alınmakta olan dilde benimsenmesiyle farklıdır. Bu sözler günlük hayatta çok kullanılmaz ve kullanılış ortamı çok sınırlıdır. Fakat bazı egzotik sözler kendine has niteliğini kaybederek günlük hayatımızda çok kullanılabilir ve bu tür sözler aktif kelime hazinesi sayılmaktadır. Onun nedeni şunlardır:
1.İlk önce kavram alınmış, sonra kavramı karşılayan göstergeler hayatımızda çok kullanılmaya başlamıştır. Yerel halk egzotik sözün belirttiği kavramı günlük hayatında kullanmışlar ve o kavramı üretmeyi, yapmayı da öğrenmişlerdir. Örneğin mantı, kvas (Rus içeceği), palto, tufli (iskarpin), borş (borş çorbası), aşlyamfu vb. bunları karşılayan eşya, nesne vb. günlük yaşantımızda mevcuttur.Yukarıda ismi geçen yemek, elbise türleri Kırgızcaya ilk girdiğinde son derece ilginçti. Ama gittikçe benimsenerek halkın dilinde ilginçlik ve cazibesini yitirmiştir. Bunlar genellikle yemek, giysilerle ilişkili egzotik sözlerdir. Örneğin:
Aşlyam fu, soğuk yemeğin bir türü. İlk önce Isıkgöl bölgesine sonra Çüy bölgesine yayılmış; halkın beğendiği ve günümüzde ülkemizin her tarafında beğeniyle yenilen bir yemek türüdür. Söz konusu yemek Dungan ve Uygurlar aracılığıyla gelmiştir. Bu dillere ise Çin dilinden girmiştir.
Tufli, koncu olmayan ayakkabı. Bu kelime Rusça’dan alınmıştır.
“Birden bire sandığın uzerine tufli konuldu.”(K. Karasaev 1986.226)
2.Edebi Kırgız dilinin zenginleşmesinde insan isimlerinin de önemi vardır.
Tinatin, aalam ayı, nestan da, ay
Nestandı Tinatin ay koldon karmay,
Eerçitip taktın üstünö alip bardı,
Atayı dayardalgan ardaktuu cay
Tariel orun aldi ber cağınan
Aftandil Tinatinge bardı canday. (Şota Rustaveli)
Tinatin, alem ayıdır, Nestan, da aydır,
Nestan’ı Tinatin Ay elinden tutarak,
Tahtın üstüne götürdü ,
Özel hazırlanan yüce makam
Tariel bir yanına oturdu.
Aftandil Tinatin’le birlikte gitti.
Yukarıdaki insan isimleri edebi çeviri yoluyla gelmiş ve eserin etkisiyle insanlar Tariel, Tinatin, Aftandil, Nestan ismini almışlardır. Sonraları çevirilen eserlerin edebi gücünden, kahraman niteliklerinden ve kahramanların isimlerinin estetik yönden beğenilir olmasından, güzellik etkisinden dolayı Kırgızlarda çok kullanılmaya başladı.
3. Uzun yıllara dayalı ilişkiler neticesinde egzotik sözler alınmıştır. Onların şartları konusunda ilk olarak K. Saparov ile A. E. Suprun, eserlerinde kimi egzotik sözlerin bazı koşullardan dolayı ilginç olma özelliğini kaybettiğini vurgulamışlardır. Oysa Kırgızistan’daki bazı egzotik sözler yıllardır süren ilişkiler neticesinde bu niteliğini kaybetmemiştir. Örneğin banan (muz), ananas, mandarin (mandalina), kivi. Bunun sebebi bu meyvelerin bizim ülkemizin iklim şartlarında yetişmemesi ve başka ülkelerden getirilmesidir. Giysi ve yiyecek, içeceklerle ilişkili bazı egzotik sözler ise yukarıda belirttiğimiz gibi ilginç olma niteliğini sonradan kaybederek günlük hayatta aktif kelime olarak kullanılmaya başlamıştır.
Günümüzde yabancı kelimeleri olduğu gibi (direct) almanın neticesinde içecek-yiyeceklerle ilişkili gamburger (hamburger), çizburger, hoddog, pop korn, pitsa (pizza) ve bunun gibi birçok egzotik sözler alınmıştır. Mesela: İngiltere’nin Basra’daki askerleri ise pitsa ile hamburger yemektedirler (“Agım” gazetesi). Bunun gibi yeni kavram ve sözcükler aracılığıyla Kırgızca kelime hazinesi zenginleşmektedir. Kültür açıdan gelişmiş, refah tolumları başka ülkeleri etkiler ve aynı olay dilde de mevcuttur. Her hangi bir halk başka bir halkın kelime hazinesi için kaynaktır. Başka dilde kendisinde olmayan kelimeleri alır. Kırgızca’daki egzotik sözlerde şu farklılıkları görebiliriz.
1.Egzotik sözlerin çoğu yazılı edebi eserlerin aracılığıyla alınmasından dolayı fonetik, semantik bakımdan çok değişmemiştir.
2.Bazı egzotik sözler koşullara bağlı olarak, ilginç olma niteliğini kaybederek, edebi dilde aktif leksik olarak kullanılmaktadır. Bunlar genellikle yiyecek-içecekler ve giysilerle ilişkili olan kelimelerdir.
3.Günümüzde bazı egzotik sözler olduğu gibi alınmaktadır.
Egzotik sözlerin dilde kullanılmasına göre şöyle netice çıkarabiliriz:
a.İlginç olma niteliğini tamamen kaybeden egzotik sözler: lagman, mantu (yemek adları), palto.
b.İlginç olma niteliğini kısmen kaybeden egzotik sözler: banan (muz), mandarin (mandalina), ananas.
c.İlginç olma niteliğini hiç kaybetmemiş egzotik sözler: çohto (Dağıstanlıların milli başlığı), panduri (Gürcilerin üç telli müzik aleti), gutul (Moğolların milli ayakkabısı). Bu tür egzotik sözler için açıklama yapılmalıdır.
Bir kelimenin hem gramer, hem leksik anlamı vardır. Kelimenin sadece kendisine ait olan ve başka kelimelerden farklı yapan anlam, leksik anlamdır. Gramer anlamı da kelimenin sadece kendisine değil, onun grubuna ait olan gramer farklılığını belirtmeye imkan veren anlamdır.
Leksik anlam, bir kelimeyi başka bir kelimeden ayırarak içeriğini oluşturur, yani kelimenin sadece kendisine ait olan anlamla belirtilir. Gramer anlam, kelimelerin şahsi olmasına rağmen genelleştirme ve soyutlama seviyesine göre leksik anlamdan farklı olur (B. Usubaliev 2002.10-16). Gramer anlam, kelimeleri gruplara ayırır. Egzotik sözlerin morfolojik tabiatı genellikle isime ait olmakla birlikte ismin tüm kategorileri (durum, iyelik, sayı, şahıs) somut ve soyut anlamları egzotik sözlerde mevcuttur. Egzotik sözler çekim ve yapım ekleriyle değişir. Eldeki mevcut verilere dayanarak sadece isim olan egzotik sözleri sınıflamaya çalıştık.
Egzotik sözlere ad durum ekleri gelir:
yalın- kentavr flamingo
tamlayan- kentavrın flamingoyun
yönelme- kentavra flamingoya
belirtme- kentavrı flamingoyu
kalma- kentavrda flamingoda
çikma- kentavrdan flamingodan
Kentavr,eski Yunanlarda yarısı insan, yarısı da at gibi efsane hayvanıdır.
Flamingo, kuş türü (Yudahin).
Egzotik sözler çokluk ekini alır: Örn: delfin (yunus) – delfinler (yunuslar)
Egzotik sözler şahıs ekini alır: I.tekil ben panım, II.tekil sen pansın, III. Tekil o pan, I.çoğul biz panız, II. çoğul siz pansınız, III .çoğul onlar panlar
Egzotik sözlerin iyelik eki alması. Deli: Moğolların milli kaftanıdır.
benim delim, bizim delimiz, senin delin, sizin deliniz, onun delisi, onların delileri
Egzotik sözler Kırgız dilinin gramer kurallarına uyarak çekim ve yapım eklerini alır: Dombra, Kazak halkının müzik aleti. dombra +-çı =dombraçı -çı,yapim eki, dombra +-nın=dombranın -nın,çekim eki
Somut egzotik sözler: maymah, arfa, marka.( Maymah, Hakasların milli ayakkabısı), Arfa, telli bir müzik aleti, Marka, Almanya parası.
Soyut egzotik sözler: feya, paşa, eymu. (Feya, Batı-Avrupa masallarındaki sihirbaz kadın, Paşa, Hristiyanların ve Yahudileri dini bayramı, Eymu, efsane varlığı, yam yam)
Egzotik sözlerin çoğu basittir ve birleşik halinde olanları da çok nadirdir. Mesela: Ilyanın günü, ağustosun yarısında Sibiryalılar suya girmezler, çünkü o zaman su soğuk olur. Funt sterling, İngiltere parası.
Egzotik sözler morfolojik bakımından isimlere ait olarak, dilde isimlerin yaptığı görevleri yapar.
3.2. Egzotik Sözlerin Sınıflandırılması
Egzotik sözlerin dilimize girmesinin ilk aşamasında, Ekim Devrimine kadar kelime grupları bakımından sınırlıydı. Ama sonraları toplumsal, siyasi ve kültürel koşullardan dolayı bu sözlerin kullanım ortamı genişledi ve günümüzde artmaktadır. Dolayısıyla Kırgızca’daki egzotik sözleri semantik, konu bakımından şöyle gruplara ayırabiliriz:
1.Unvanla ilişkili egzotik sözler: sögun, faraon (firavun), per, graf. Graf, orta çağın başında Batı-Avrupa memuru, graflarda kraliyetin iktidarını yürüten insan. Feodalizm karmaşık zamanında graflar bağımsız feodallara döndü. Sonra graflar asilzade unvanını almıştır. Rusya’da I. Petro zamanından 1917 yılına kadar babasından çocuğuna kalan unvan.
2. Ilişki kurma, çağırmayla ilişkili egzotik sözler: bey, kalboto, sensey, leydi. Sensey, büyük insanları veya sadığın insanları çağırmada kullanılır. Örneğin:”Buna bakınız, sensey, ilginç bir resimmiş”.(Kabo Abe) Bu Japon sözcüğü kaynak dildeki anlamında kullanılır.
3. Dansla ilişkili egzotik sözler: horo, batuta, ehor, sepetçioğlu. Sepetçioğlu, Türk halk dansı. Örneğin:”Evin kolonuna benzeyen şu delikanlıların oturduğu yerden kalkarak sepetçioğlu dansının müziğiyle güzel dans ettiğini gördün zaman çok sevinirsin”. (F. Erdinç)
4. Şarkılarla ilişkili egzotik sözler: sevdalinka, antuni, kurunk, mavval. Mavval, Arap ülkelerinde söylenen halk şarkısı.Mesela: “Muhsin bu sefer sakin bir şekilde oturdu ve arabacının güzel bir sesiyle kendisine mavvalı söylemesini istemedi”.(Mısır Yazarlarının Hikâyeleri)
5. Gelenek-göreneklerle ilişkili egzotik sözler: nagpançami, maslenitsa (etkesimi), slava. Slava, Yugoslavya’daki ailenin kutsal koruyucusuna ithaf edilen aile bayramıdır. Mesela: “Slavadan sonra onların evine jandarma, Andra, geldiğini, yemekten sonra tabağa iki dinar bıraktığını çocuklara övünerek söyler oldu ve onun verdiği, içine tatlı konulan çantayı gösterir oldu”.(Dobritsa Çosiç)
6. Oyunlarla ilişkili egzotik sözler: korrida, ceyrenkey, golf. Golf,özel bir tarlada top ve briyosla oynanır. Orta çağda Danimarka’da ortaya cıkmış ve ABD, Ingiltere, Avustralya ve Kanada’ya yaygınlaşmıştır. Mesela:”Insanın nazarını okşayan birkaç hektar(dönüm) olan bu yer, cumhurbaşkanımızın golf oynadığı sahadır”. (Agım gazetesi)
7. Giysilerle ilişkili egzotik sözler: komisin, deli, maymah, gutul. Gutul, Moğol milli ayakkabısı. Mesela:”O gutulunu kucaklayarak bize ulaştı”.(Moğol Yazarlarının Eserleri)
8. Müzik aletleriyle ilişkili egzotik sözler: panduri, syamisen, vina. Vina, çok telli Hint müzik aleti. Mesela:”Rampatiya müziği çok iyi biliyordu ve vinayı da çalabiliyordu.” (“Baskıç” Eserler Vakfı)
9. Efsaneyle ilişkili egzotik sözler: feya, favn, eymu, rusalka. Rusalka, deniz kızı (su meleği), halk inancına göre uzun saçlı, balık kuyruklu, suyun altında yaşayan kadın.
10. Dinle ilişkili egzotik sözler: aşuura, kreşeniye, tsam. Tsam, Buryatların dini bayramı. Mesela: “O tsamı göreceğim diyordu”.(Ç. Tsıdendanbayev)
11.Yiyecek – içeceklerle ilişkili egzotik sözler: rom, sake, lavaş, çaça. Çaça, Gürcülerin alkolden yapılmış içkisi. Mesela:”Vana ağabeyim sevinerek “Şu şişedeki ne?” diye sordu. Dedem “Çaça”diye cevap verdi. (N. Dumbadze)
12. Hayvanlarla ilgili egzotik sözler: hameleon (bukamelun), flamingo (flaman kuşu), kenguru (kanguru), ibis. İbis,sıcak ülkelerde yaşayan, bacakları uzun olan kuş türü.
13. Bitkiyle ilgili egzotik sözler: fikus, rafiya, gladiolus (glayol), papirus. Papirus, tropikal bitkisi, kamış. Uzun ömürlü su bitkisi, Afrika’daki göl kenarlarında yetişir.
14. İnsan isimleriyle ilgili egzotik sözler: Bobbi, Filipp. Mesela: “Geçen yakın zamanlarda Japonya Dışişleri Bakanı Yoriko Kavaguçi Hanım burayı ziyaret etti”.(Agım gazetesi)
15. Coğrafyayla ilgili egzotik sözler: savanna, oazis, amazonka, cungli. Cungli, tropikal ülkelerdeki sık orman. Mesela: “Cunglideki yabaniler gibi koşuyordum”. (E. Hemingwey)
16. Parayla ilgili egzotik sözler: tugrik, peso, ley, rupiya. Rupiya, Hindistan parası. Mesela: “Dünürü kızının çeyizi için on bin rupiya mihir istedi”.(Hiht Yazarlarının Eserleri)
17. Kuruş, senetlerle ilişkili egzotik sözler: skudi, sol, sentavo, annam. Annam, küçük Afgan kuruşu. Mesela: “Yolda yalnız annamı kaybettim”. (Afgan Masalları)
18. Hayatla ilgili egzotik sözler: kamin, saklya, lando, buduar. Buduar, Avrupa’daki zengin kadınların yakın insanlarını içeriye aldığı konuk odasıdır. Mesela: “Jenniye kapıyı açan ücretli işçi, biraz bekleyin dedi ve sonra onu ikinci kata ev sahibi Breysbric Hanımın buduarına götürdü”. (T. Drayzer)
19. Meslekle ilgili egzotik sözler: şerif, kuli, gubernantka, izvozchik. Izvozchik, yük veya insane taşıyan arabacı. Mesela: “Per evine gitmek için izvozçiğe bindi”. (L. N. Tolstoy)
20. Siyasi egzotik sözler: meclis, duma, divan. Divan, bazı doğu ülkelerindeki padişah, han veya sultana bağlı olan kurul.
21. Savaşla, ilişkili egzotik sözler: gladiator, samurai, legion. Gladiator, Eski Roma’da arenada hayvanla veya insanla savaşan köle, tutsak.
22.Uzunluk ölçütüyle ilgili egzotik sözler: milya, ri, syaki, tatami. Milya, uzunluk birimi.
23. Ağırlık ölçütüyle ilgili egzotik sözler: funt, gran. Gran, ağırlık birimi, 0,062 grama denktir.
24. Değerli taşlarla ilgili egzotik sözler: akvamarin, rubin (yakut), sapfir. Sapfir, çok değerli olan mavi veya yeşil renkli bir taş (safir).
4. Özet
Egzotik sözlerin Kırgızca metinlerde yeralmasıyla ilgili sayısal veriler farklıdır. Örneğin giysi, müzik aletleri, efsane, din, içecek-yiyecek ve parayla ilişkili egzotik sözlerin sayısı ağırlık, siyaset, şarkı ve dansla ilişkili egzotik sözlerden daha fazladır. Bu sözlerin dilin her türlü iç kurallarına uyup uymaması dikkati çeker. Mesala bu sözler semantik ve fonetik yönden çok etkilenmemiştir. Bunun sebebi de onların dilde aktif kelime hazinesi olarak kullanılmamasıdır. Analiz yapılan egzotik sözlerin değişmezliğini, kaynak dilde nasıl anlamda kullanılırsa alınan dilde de aynı anlamda kullanıldığı burada açıkça görülmektedir.
Kaynaklar:
1.Ахунзянов Э.М. Русские заимствования в татарском языке. -Казанң: Изд-во Казан ун-та, 1968.-367 с.
2.Берков В.П. Экзотизмы // Вопросы двуязычной лексикографии. Изд-во. Ленинград. ун-та, 1973.-С.109-115.
3.Бутина Р.М., Ким Юанң-Фу П.Л. Экзотическая лексика и ее ролң в словарном составе языка // Русское и зарубежное языкознания. -Алма-Ата, 1970. Вып.4. -С.121-124.
4.Джапанов А. Кыргыз тилинин тамак-аш лексикасы. -Бишкек.:Б-сыз. 2003.-136 б.
5.Еремина К.Н. Интернационализмы и экзотизмы // К проблеме языковых контактов. -М, 1980.-С.77.
6.Ефремов Л.П. Экзотизмы // Русское языкознание. -Алма-Ата, 1973. Вып.2 -С.165-171.
7. Жалилов А. Азыркы кыргыз тили. -Бишкек: Кыргызстан,1996.-232б.
8.Журавский А. И. Экзотическая лексика и иноязычные вкрапления в старобелорусской писңменности // Вопр. ист лексикологии и лексикографии восточнославянских яз.-М, 1974.-С.138-144.
9.Зеленин Г.Л. Немецкая экзотическая лексика в русском языке XIX века (на материале литературных текстов и словарей). Дис…канд. фил. наук:10.02.01.-М., 1992.-296 с.
10.Калңнова О.И. Функционирования экзотизмов в русских текстах. Дис…канд. фил. наук:10.02.01. -Куйбышев, 1986.-224 с.
11.Карасаев Х.К. Өздөштүрүлгөн сөздөр. -Фрунзе: Кырг. Сов. Энцикл. Баш. Ред., 1986.-423 б.
12.Мамытов Ж., Кулумбаева З. Азыркы кыргыз тили. -Фрунзе.: Мектеп, 1971.-108б.
13.Павлов Б.Н. Экзотизмы в поэтической речи // Языковые значения. -Л.: 1976.-С.73-80.
с.
14.Розен Е.В. Немецкая лексика: История и современностң. -М.: Высш. шк. 1991.-94 с.
15. Сапаров К. Экзотическая лексика тюркского происхождения в современном русском языке. ( На материале заимствованный из узбекского, каракалпакского, казахского, туркменского и киргизского языков) Дис… канд. фил. наук.10.02.01. -М.: 1991.-331 с.
16.Советтик энциклопедиялык сөздүк. -Фрунзе: Кырг. Сов. энцкл. баш. ред, 1985. -II.т.-654 б.
17.Советский энциклопедический словарң. -М.: Сов. энцикл, 1985.-1599 с.
18.Современный татарский литературный язык. Лексикология, фонетика, морфология. -М.: Наука, 1969.-377 с.
19.Степанов Ю. Французская стилистика. -М.: Высшая шк. 1965.-354 с.
20.Супрун А.Е. Экзотическая лексика // Филологические науки. -Алма-ата, 1958, -№ 2.-С.51-54.
21.Тил илимине киришүү / Ахматов Т., Давлетов С., Сартбаев К., Иманалиев С. -Фрунзе:Мектеп, 1980.-172 б.
22.Узбек тили лексикологиясы. -Тошкент:ФАН, 1981.-311 б.
23.Усубалиев Б.Ш. Грамматикалык маанинин табияты // Азыркы кыргыз тилинин жана адабиятынын актуалдуу маселелери.-Бишкек, 2002.-10-16 б.
24. Юдахин К.К. Русско-киргизский словарң. М.: Гос. изд-во иностр. и нац.словарей, 1957.-990 с.
* Kırgızistan Bilimler Akademisi, Dil Enstitüsü Bölümü, Kırgızca’dan Çeviren: Askatbek Mamadinov (2006-2007), Kırgızistan- Türkiye Manas Üniversitesi, MDYO, Mütercim- Tercümanlık Bölümü, ((Metin Çevirileri, Sınıf İçi Çalışmaları, Dr. Ahmet Güngör)