Türklükbilime gönül veren Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü, Dilbilim, Türk Tarihi Bölümlerinden mezun lisans, yüksek lisans, doktora öğrencileri, araştırma görevlileri, asistanlar ve genç akademisyenler!
Türk Dünyasına adanmış yirmi dokuz yıllık akademisyenlik hayatı, kaşla göz arasında geçip gitti. 1992 yılından beri Kazakistan, Kırgızistan, Azerbaycan, Özbekistan’dan bulup buluşturduğum her kitabı derin bir saygıyla kitaplığıma yerleştirip defalarca okudum. Öğrendiğim, her sözcüğü, atasözünü, bilmeceyi, fıkraları öpüp başıma koydum. Kaltay Muhamedcanov, Cengiz Aytmatov, Absamet Argınbayev, Zeki Ahmetov, Zeynolla Kabdulov, Rahmankul berdibayev, Tügolbay Sıdıkov, Mırza Gaparov, Cengiz Aytmatov gibi Türk Dünyasının şahikalarıyla bir arada bulunup sohbet etme fırsatını yakaladım. Türk Dünyasının tek kadın Ordinaryus Profesörünün önünde (Akademik Bübüyna Oruzbayeva) Kırgızca doktora savunması yaptım (O savunmada yine iki ordinaryüs profesör ve on profesör daha jüride yer aldı). Türkolojinin dehaları Etem Ruhi Tenişev, S. Klyaştorniy, A. Şerbak’ın konferanslarını dinleyip onlarla tanıştım. Yine Kononov ve K.K.Yudahin’in asistanlarından ders aldım.
Yazı İşleri Müdürlüğünü yaptığım AÜ TÖMER Türk Lehçeleri ve Edebiyatı Dergisinde Kazakların yüce bilge şairi Abay ve ulu ozan Jambıl Jabayev, büyük yazar Muhtar Awezov, Kırgızların ulu destanı Manas, Türklüğün gözbebeği Ali Şir Nevai, Türkmenistan’ın büyük şairi Mahdumkulu ve Azerbaycan’ın zirvedeki şairi Bahtiyar Vahapzade’yle ilgili özel sayılar yayımladık. Muhtar Awezov’un Abay Yolu romanının iki cildi Türkiye Türkçesine Kazak akademisyen Zeyneş İsmail ve şahsım tarafından aktarıldı. Yine Kırgız Atasözleri (eşimle) ve Deyim çalışmaları tarafımızdan Türkiye Türkçesine aktarıldı.
Türk Dünyasına gönül veren genç akademisyenler!
Yaptığımız bu çalışmalar hep gençken ve tutkulu, heyecanlı bir gençlik sevdasıyla yapıldı. Geriye dönüp baktığımda Türklükbilimi denen okyanustan ancak bir kova su alabildim. Yine de bu alanda düşlediklerimin çoğuna kavuştuğumu düşünüyorum (A. Şerbak, E.R. Tenişev, C. Aytmatov’la tanışmak, Kazakistan ve Kırgızistan’a gidip araştırmalar yapmak, dünyanın yetmiş iki buçuk insanına Türkçe öğretmek vd.). Geriye düşünü gördüğüm, hayalini kurduğum birkaç projem kaldı. Bu birkaç proje arasında:
1.Kazakça Deyimler Sözlüğünün Türkiye Türkçesine Aktarımı
2.Qazaq Tilinin Tüsindirme Sözdigi’nin Türkiye Türkçesine Aktarımı (Açıklamalı Kazakça Derleme Sözlüğü, 10 Cilt)
3.Türk Dünyası Masalları (Türk Dünyasından derlenen masalların 3-5, 5-7, 7-12 yaş arasına göre tasnif edilip resimli ve seslendirilmiş olarak yayımlanması, her bir lehçeye aktarılması, çizgi fil ve animasyonlarının yapılması vd.)
Yirmi dokuz yıllık akademisyenlik tecrübesine dayanarak geleceğin Türk Dünyası için bu araştırma ve çalışmaların son derece önemli olduğu kanaatindeyim.
İlk iki projeyi ilgili ve yetkililere sunmama rağmen –esefle belirtmeliyim ki- karşılığını bulmamıştır. Eğer müsaade edilseydi şu an o iki proje tamamlanmış olacaktı. “Yalnız taş duvar olmaz.” “Bir elin nesi var, iki elin sesi var.” Türk atasözleri birlik ve dirlik hakkında bize derin ve köklü mesajlar iletiyor.
Bu iki projenin önemi, gerekçesini açıklayarak web sitemde yayımlamayı ve dikkatinize sunmayı uygun gördüm.
Siz değerli genç akademisyen, araştırmacılar!
A.Şerbak’ın Petersburg’da kurduğu Türkoloji Enstitüsündeki araştırma ve çalışma disiplinini örnek alarak ve daha önemlisi ekip ruhuyla Türk dünyasının geleceğine damga vuracak proje ve araştırmalara kalıcı imzalar atmanız dileğiyle…
PROJE BAŞVURU BELGESİ VE SÖZLEŞMESİ
|
PROJENİN ADI |
KAZAKÇA DEYİMLER SÖZLÜĞÜ
|
||
|
PROJEYİ ÖNEREN KİŞİ VEYA KURULUŞUN ADI YAZIŞMA ADRESİ |
|
||
|
PROJE YÖNETİCİSİNİN ADI SOYADI VE UNVANI |
|
||
|
ÇALIŞTIĞI KURUM VEYA ÜNİVERSİTE |
|
||
|
PROJEDE GÖREV ALACAK YÜRÜTÜCÜLERİN ADLARI, SOYADLARI VE UNVANLARI* |
|
||
|
E-POSTA ADRESİ |
|
||
|
CEP TELEFONU:
|
|
BELGEGEÇER:
|
|
|
VERGİ KİMLİK NUMARASI:
|
TC. KİMLİK NU: |
||
|
ÖNERİLEN DESTEK MİKTARI:
|
ONAYLANAN DESTEK MİKTARI : – |
||
|
ÖNERİLEN PROJE SÜRESİ : |
ONAYLANAN PROJE SURESİ : |
||
|
|
…… /……. /20… TARİH VE…………… /…….. SAYI |
||
|
PROJENİN BAŞLAMA TARİHİ: |
PROJENİN BİTİŞ TARİHİ: |
||
|
|
|||
PROJENİN AMACI:
1991 tarihinde bağımsızlığını ilan eden Kazakistan Cumhuriyeti ile Türkiye arasında hemen yoğun bir diplomasi trafiği başlamış (2 Mart 1992) ardından iktisat, ticaret ve eğitim alanında yüzlerce protokol imzalanarak hayata geçirilmiştir.
Ülke yöneticilerinin karşılıklı ziyaretleri neticesinde eğitim işbirliği konuların yol haritaları belirlenmiş ve uygulamaya konulmuştur. Bunun en somut uygulama ve neticesi de Büyük Öğrenci Projesi kapsamında 1992-1993 öğretim yılından itibaren yaklaşık 3000 Kazak öğrenci, Türkiye’nin değişik şehirlerinde yer alan lise, lisans ve lisansüstü seviyesinde eğitim- öğretimlerini tamamlamıştır. Her iki ülke geleceğini bütün yönleriyle ilgilendiren başat projelerden biri olarak görülen, “Büyük Öğrenci Projesi” kapsamında Kazakistan’da Türk kültür ve dilinin öğretiminde somut ve tutarlı adımlar atılmıştır. Kazakistan’la kalıcı ve sürdürülebilir dostluk köprüleri kurmak, iş dünyası, sanat, ticaret ve kültür anlamında her iki ülke menfaatleri temelinde güçlü bağlar oluşturmak amacıyla hayata geçirilen projeyle ticaret, kültür, sanat alanlarındaki yapılan ve yapılacak olan işbirliğinin kalıcı ve tutarlı alt yapısı oluşturulmuştur. Türkiye yine diğer Türk cumhuriyetlerle beraber Kazakistan ve Türkiye’nin Eğitim bakanları ve heyet toplantıları neticesinde ilk, orta, lise ve yüksek öğretimde dil, tarih, edebiyat ders ve programlarının ortak yürütülmesine dair komisyonlar kurulmuş; ders kitap ve içerikleriyle ilgili bir dizi değişikliklere gidilmiştir.
31 Ekim 1992 tarihinde iki ülke yetkililerince imzalanan anlaşma neticesinde Kazakistan’ın Türkistan şehrinde kurulan Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Kazak- Türk Üniversitesi her iki ülkenin dostluk ve kardeşlik bağlarını pekiştirmiştir. Bu üniversitede Kazakistanlı öğrenciler ve Türkiye’den gelen öğrencilerin yanısıra Türk Dünyasından gelen öğrenciler de eğitim-öğretimlerine devam etmektedirler. Dört dilde eğitim veren (Kazakça-Türkçe, Rusça ve İngilizce) üniversitede TURTEP vasıtasıyla uzaktan Türkçe öğretiminin yanısıra diğer bilim dallarında eğitim verilmektedir.
Yıllar içerisinde çeşitli konferans, sempoyumlar düzenlenen üniversitede dil, edebiyat, sanat ve bilim alanında çok sayıda yayımlar yapılmıştır. Üniversitenin öğretim dili Kazakça ve Türkçe olması nedeniyle Kazakça ve Türkçe kitaplar gün yüzüne çıkmıştır. Özellikle üniversitede ders veren Türk ve Kazak öğretim elemanlarının (Yrd. Doç. Dr. Kenan Yavan, Prof. Dr. Ayabek Baynizyazov, Vehpi Başkapan) hazırlamış olduğu Kazakça- Türkçe Sözlük ve Türkçe-Kazakça Sözlük her iki dilin öğreitiminde önemli bir boşluğu doldurmuştur. Çünkü Türk dünyasının her bölgesinden gelen (Hakas, Tuva, Özbekistan, Kırgızistan, Türkmenistan, Azerbaycan vd.) lisans ve yüksek lisans öğrencilerinin iletişim dili Kazakça ve Türkçedir.
Bütün bu önemli çalışmalara rağmen özel alan (Tıp, Ekonomi, Ekoloji, Bitki adları, ziraat, tarım ve hayvancılık vd.) sözlüklerin yanısıra Kazakça-Türkçe Deyimler Sözlüğüne ihtiyaç duyulmaktadır. Kazak Edebiyatının klasiklerinin (Jusıpbek Aymavıtov, Dulat İsabekov, Muhtar Awezov, Beyimbet Maylin, Şakarim Kudayberdiulı vd.) yanısıra Kazak tiyatro ve piyesleri Türkçe’ye aktarılmalıdır. Türk klasik eser ve tiyatro oyunlarının da Kazakça’ya kazandırılması gerekir.
Son zamanlarda Türk dizileri, Kazakça veya Rusça alt yazılı olarak Kazak televizyonlarında yayınlanmakta ve ilgiyle izlenmektedir. Kazakistan’ın Latin alfabesine geçiş süreciyle birlikte dil, edebiyat ve kültür alanında yapılacak çalışmaların ve izlenecek politikaların Kazak- Türk dostluk ve kardeşliğinin yol haritasını, alt yapısını daha da güçlendirecektir.
Hazırlanacak Kazakça Deyimler Sözlüğü, üniversite, eğitim, ekonomi ve kültür dünyasında Kazakça ve Türkçe’ye gönül veren akademisyen, öğrenci, işadamı ve sıradan insanların sözcük, kalıp sözler ve deyimleri algılaması, öğrenmesi ve dil kulanımına da katkı sağlayacaktır. Özellikle Kazakça ve Türkçe yazılan klasik edebiyatı okuyup anlamada bilgi ve becerilerini geliştirecektir.
Şu veya bu nedenlerle geciken Türkçe Açıklamalı Kazakça Deyimler Sözlüğünün hazırlanarak –özellikle- genç akademisyen, araştırma görevlileri doktora örencileri, lisans ve yüksek lisans öğrencilerinin kullanımına sunulması gerekir.
Bütün bunların temelinde hazırlanıp yayımlanması düşünülen Kazakça Deyimler Sözlüğü;
a) Kazakça deyimlerin birebir Türkçe eşdeğer karşılığı, bulunamadığı takdirde Türkçe açıklaması verilecektir.
b) Kazakça deyim önce Latin harfli ve daha sonra Kiril harfli (parantez içinde) ve Türkçe karşılığı yazılacaktır:
Adal sủt emgen (Адал сʏт емген): Helal süt emmiş
Ayday sulý (Айдай сұлу): Ay parçası (gibi güzel)
c) Deyimlerin varyantları varsa aşağıya italik harflerle eklenecektir.
Aqıl toqtatqan (Ақыл тоқтатқан): Ergenlik çağına gelmiş, ergen
Aqıl toqtasqan (Ақыл тоқтасқан):
d) Yaklaşık 3500-4000 Kazakça temel deyimin Türkçe karşılığı sözlükte yer alacak ve 400-450 sayfadan oluşacaktır.
e) Sözlükte argo deyimler konu dışı bırakılacaktır.
f) Deyimlerin indeksi sözlüğün ek kısmında verilecektir.
ÖN ÇALIŞMA
Günümüze kadar yayımlanmış olan Kazakça deyim sözlüklerinin (Kazakça-Kazakça, Kazakça-Rusça, Rusça-Kazakça, Kazakça-Türkçe, Türkçe-Kazakça vd.) kitapları, PDF ve internet ortamındaki kaynaklarına ulaşılarak temin edilecektir. Yayınevlerinden basılan kitaplar Kazakistan veTürkiye’deki yayınevlerinden satın alınacaktır. Ayrıca diğer Türk lehçeleriyle ilgili deyim ve sözlükler (TürkmenAtasözleri, Azerbaycan Atasözleri vd.) temin edilecektir.
Sözlük çalışma komisyonunun haftada bir gün toplantı yaparak yapılan aktarma çalışmalarıyla ilgili bir değerlendirme yapabilmesi için:
a) Projeksiyon makinalı bir oda
b) Çalışma komisyonunun belgelerinin depolanıp saklanacağı ana bilgisayara ihtiyaç duyulmaktadır.
c) Sözlük çalışmasında iki kişilik sekreterya oluşturulacaktır. Konuyla ilgili resmi yazışmalar, evrak düzenlemeler ve materyallerin bir araya getirilip güvenliğini sağlamada sekreterya sorumlu olacaktır.
YÖNTEM:
Kazakça Deyimler Sözlüğü projesi üç aşamadan oluşup yaklaşık on bir ayda tamamlanması düşünülmektedir.
Sözlük Çalışma Komisyonu alanında uzman (Kazakça bilen Türk ve Türkçe bilen Kazak) öğretim elemanlarından oluşmaktadır. Ayrıca Rusça kaynaklara da başvurulacağından iki dilli deyim ve sözlüklerin incelenip değerlendirilmesi için Rusça bilen elemanlar da komisyona dâhil edilmiştir.
Deyim sözlükleriyle ilgili her türlü kaynak temin edildikten sonra sözlük çalışmasına yönelik toplantı gerçekleştirilecektir.
Bir Türk, Bir Kazak öğretim elemanı olmak üzere ikişerli gruplar oluşturulacak ve her gruba Türkçe karşılıkları bulunmak üzere hazır halde on sayfalık deyim listesi verilecektir.
Deyimlere her bir grubun üyesi ayrı ayrı çalışacak ve hafta sonundaki genel değerlendirme toplantısına kadar iki kez kendi aralarında bir araya gelip ortak çalışma yapacaklardır. Hafta sonu genel değerlendirmesinde komisyona çalışmalarını sunacaklardır.
Çalışma grupları her hafta yaptıkları çalışmaları flash belleklerine kaydedeceklerdir.
Çalışma grupları Kazakça deyimin birebir karşılığını bulduğu deyimi Times New Roman 12 puntoyla, deyimin açıklamasını mavi, birebir eşdeğer ve açıklamasında tereddüt ettiği deyimi kırmızı renk puntoyla yazacaktır.
Her çalışma grubunun deyim çalışmalarını bir diğer grup değerlendirecektir. İkinci grubun incelemesinden sonra Genel Değerlendirme Toplantılarında bu çalışmalar ele alınacaktır.
Buna göre her bir komisyon üyesi, haftada beş saat ve hafta sonu iki saat olmak üzere yedi saat deyim çalışmasına katılacaktır.
Kazakça Deyimler Sözlüğü çalışmasının birinci aşaması, alt komisyonların Kazakça deyimlere Türkçe karşılıklarını bulmak ve genel komisyonda değerlendirmekle tamamlanacaktır.
Projenin ikinci aşamasında (dört ay) Kazakça ve Türkçe imla hataları, sayfa düzeni, varyant deyimler vd. baştan aşağı kontrol edilecektir. Deyimlerin indeksi hazırlanacaktır. Son kontroller yapılacaktır.
Üçüncü aşamada komisyonun inceleme ve değerlendirmelerinden sonra bu alanda uzman iki Kazak ve Türk akademisyene gönderilecektir.
Deyimler sözlüğü, baskıya hazır halde A4 çıkışlı üç nüsha ve flash bellekte PDF yedekli olarak üniversiteye teslim edilecektir.
PROJE YÜRÜTME PROGRAMI
|
ÇALIŞMA TAKVİMİ |
||
|
I. Aşama |
Bilgi |
Zaman |
|
Çalışma Komisyonları |
Çalışma komisyonları tespit edilecek ve Kazakça deyimlerin Türkçe karşılıkları bulunacak. |
Dört ay
|
|
II.Aşama |
Bilgi Analizi |
Dört ay
|
|
Deyim ÇalışmalarınınTamamlanması |
Deyimlerin Türkçe karşılıkları tamamlandıktan sonra imla, sayfa düzeni ve komisyonun son değerlendirmeleri yapılacak.
|
|
|
III. Aşama |
Bilgi Analizi |
Üç ay
|
|
Sözlüğün Uzmanlar Tarafından İncelenmesi |
Sözlük iki Kazak ve iki Türk uzman tarafından ayrı ayrı değerlendirilip incelenecektir. |
|
|
Toplam |
|
On bir ay |
|
Giderler |
Birim |
Miktar |
Birim Maliyet |
Toplam Maliyet |
|
1. İnsan Kaynakları |
|
|
|
|
|
1.1 Maaşlar (Çeviri yapan öğr. el., tashih, düzeltme ve son kontrolü yapan uzmanlar) |
Aylık ücret |
112.000 |
14000 |
1008.000 |
|
1.1.1. ProjeKoordinatörü |
Aylık |
112000 |
14000 |
112000 |
|
1.1.2. ProjeAsistanı |
Aylık |
112000 |
14000 |
112000 |
|
1.1.3. Son kontrol Kazak (1) |
Saat |
|
|
70000 |
|
1.1.4. Son Kontrol Türk (1) |
Saat |
|
|
70000 |
|
Toplam |
|
|
|
1372000 |
|
Ekipman ve Malzeme Alt Toplamı |
|
|
|
|
|
2. Yerel ofis maliyetleri5 |
|
|
|
|
|
2.1 Araç maliyetleri |
Aylık |
|
|
15.000 |
|
2.2 Tüketim Malzemeleri, Ofis malzemeleri |
Aylık |
|
|
29000 |
|
2.2.1 A4 Fotokopi Kağıdı |
Aylık |
5 |
2000 |
10.000 |
|
2.2.2. Kurşun kalem |
Aylık |
20 |
2000 |
4000 |
|
2.2.3.Flash bellek |
5 |
3000 |
15000 |
|
|
2.2.4. Printer kartuş |
2 |
4000 |
8000 |
|
|
Toplam |
|
52000 |
||
|
Genel Toplam Maliyet |
|
1424000 |
Kaynak Kitap ve Sözlükler
1. İ. Kenesbayev, Frazeologiyalıq Sözdik, Arıs, Almatı, 2007
2. A.Isqaqoy, Qazaq tilinin tüsindirme sözdigi, (1974-1986)
3. Aksoy Ö. Asım, (1988), Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, II Cilt, İstanbul
ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ ТҰРАҚТЫ СӨЗ ТІРКЕСТЕРІ СӨЗДІГІ
ЖОБАҒА ӨТІНІШ БЕРУ МЕН КЕЛІСІМ
|
Жобаның атауы
|
Қазақ тіліндегі тұрақты сөз тіркестері сөздігі
|
|
|||
|
Жобаны ұсынған тұлғаның немесе құрылымның аты
|
|
||||
|
Жоба жатекшісінің аты-жөні мен атағы |
|
||||
|
Қызмет етіп жатқан құрылым немесе университет |
|
|
|||
|
Жобаға қатысушылардың аты-жөні, атағы |
|
|
|||
|
|
|
|
|||
|
Ұялы телефон:
|
|
||||
|
|
|
||||
|
Ұсынылған қаржы мөлшері:
|
Бекітілген қаржы мөлшері: |
|
|||
|
Жоба үшін ұсынылған мерзім: 11 ай (он бір ай) |
Жоба үшін бекітілген мерзім: |
|
|||
|
|
…… /….. /20… жыл және…… /….. сан |
|
|||
|
Жобаның басталуы: |
Жобаның аяқталуы: |
|
|||
|
|
|
||||
Жобаның мақсаты
Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті Кеңес Одағы таралғаннан кейін түркі дүниесі елдері арасында мәдениет, өнер, ғылым саласында құрылған алғашқы алтын көпір статусына ие. Құрылған күнінен бастап қазіргі таңға дейін назар аударар болсақ университет республика және халықарылық деңгейде (спорт, мәдентет, өнер, білім, ғылым т.б.) көптеген табыстарға қол жеткізгенін айта аламыз. Әр түрлі конференциялар мен симпозиумдар ұйымдастырылған; тіл, әдебиет, өнер мен білім саласында көптеген туындылар жарыққа шықты.
Университетте білім беру тілі қазақша мен түрікше болуына қазақша және түрікше кітаптар жазылды. Әсіресе университетте ұстаздық еткен түрік және қазақ оқытушыларының (Кенан Коч, Аябек Байниязов, Вехби Башкапан) жазған Қазақша-Түрікше, Түрікше-Қазақша сөздік екі тілдің оқытылуындағы кемшін тұстарын жапқан еді. Өйткені түркі дүниесінің әр жерінен келген (Хакасия, Тыва, Өзбекстан, Қырғызстан, Түркменстан, Әзірбайжан тб.) бакалавриат, магистратура және докторантурада білім алушыларының қатынас тілі бұл оқу ордасында қазақша мен түрікше.
Барлық бұл маңызды еңбетерге қарамастан жеке саладағы (медицина, экономика, экология, өсімдік атаулары, егін, мал шаруашылығы және тб.) сөздіктермен қатар Қазақша-Түрікше Фразеологиялық Сөздікке мұқтаждық туындап тұр. Қазақ әдебиеті классиктерінің шығармаларымен (Ж. Аймауытов, Д. Исабеков, М. Әуезов, Б. Майлин, Ш. Құдайбердіұлы тб.) қосақазақша театр қойылымдары және пьесалары түрік тіліне аударылуы керек.Ал классикалық түрік шығармалары мен театр қойылымдары болса қазақ тілінде тіл қатуы қажет.
Соңғы кездері түрік телехиқаялары қазақ немесе орыс субтиртлермен Қазақстан телеарналарында көрсетілуде және үлкен сұранысқа ие.Қазақстанның латын әліпбиіне өту кезеңі; тіл, әдебиет және мәдениет саласында атқарылатын іс-шаралардың және ұстанатын саясат қазақ-түрік достық пен бауырластық нығайта түсіреді.
Дайындалатын Қазақ тіліндегі тұрақты сөз тіркестері сөздігі,университемізде қазақ және түрік тілдерін үйреніп жатқан студенттердің сөздік, тірек сөздер мен тұрақты сөз тіркестерін ұғыну және тез арада үйренулерімен қатарсаналы түрде тіл игерулеріне септігі тиеді. Әсіресе Қазақ және Түрік көркем әдебиеті шығармаларын оқып түсінумен қатар білім мен дағдыларын жетілдіреді.
Әр түрлі себептерге байланысты жүзеге аспай келе жатқан Түрік тілінде түсіндірмелі Қазақша фразеологиялық сөздік дайындалып оқышулардың қолдарына тезірек тиюі керек.Сөздіктің университетіміздің тарапынан дайындалып басылуына (технология, білім, тәжірибе, ОПҚ және тб.) толық мүнкіндігі бар.
Осы жағдайларды ескере отырып дайындалып басылуы көзделіп отырған Қазақ Тілінің Фразеологиялық Сөздігі:
а) Қазақша тұрақты сөз тіркестерін дәлме-дәл түрікше баламасы, жоқ болса түрікше түсіндермесі жазылады.
ә) Қазақша тұрақты сөз тіркесі алдыменен латын әріптерімен одан кейін кириллицада (жақша ішінде) және түрікше баламасы жазылады:
Adal sủt emgen (Адал сʏт емген): Helal süt emmiş
Ayday sulý (Айдай сұлу): Ay parçası (gibi güzel)
б) Фразеологизмдердің басқа нұсқалары бар болса төменге курсив шрифтпен жазылады.
Aqıl toqtatqan (Ақыл тоқтатқан): Ergenlik çağına gelmiş, ergen
Aqıl toqtasqan (Ақыл тоқтасқан):
в) Шамамен 3500-4000қазақша фразеологизмнің түрікше баламасы бар және 400-450 беттен тұратын сөздік болады.
e) Сөздікте жаргон фразеологизмдер орын алмайды.
f) Фразеологизмдердің индексі қосымша тарауында беріледі.
Дайындық кезеңі
Бүгінге дейін жарық көрген қазақша фразеологиялық сөздіктердің(қазақша-қазақша, қазақша-орысша, орысша-қазақша, қазақша-түрікше, түрікше-қазақша тб.) pdf және интернеттегі нұсқаларына қол жеткізіліп қамтамасыз етіледі. Қазақстан мен Түркия баспаханаларында басылған кітаптар сатып алынады. Одан бөлек басқа түркі тілдерінде жарық көрген фразеологиялық сөздіктер де (Түркмен мақал-мәтелдері, Әзербайжан мақал-мәтелдері) қамтамасыз етіледі.
Сөздікті дайындау комиссиясының аптасына бір рет жиналысы болады. Комиссия жасаған аударма жұмыстарына қатысты пікір алмасу үшін:
a) Проекторлы бір кабинет;
ә) Сөздікті дайындау комиссиясыныңқұжаттарды сақтап қоюға арналған компьютер керек;
б) Сөздікті дайындау кезінде екі хатшы тағайындалады.Ресми жазбалар, іс-қағаздардың реттелуі және материалдардың бір жерге жинақталып қауіпсіздігін қамтамасыз ету хатшылыққы жүктеледі.
Әдіс
«Қазақ тіліндегі тұрақты сөз тіркестері сөздігі» жобасы үш кезеңнен тұрады және он бір айда бітіру жоспарлануда.
Жұмыс тобының құрамы өз саласының мамандарынан (қазақша білетін түрік, түрікше білетін қазақ) құрылған. Сонымен қатар, орыс тіліндегі әдебиеттер де пайдалатынына байланысты екі тілді фразеологизм және сөздіктер зерттелуі үшін орыс тілін білетін мамандар да комиссия құрамына енгізілді.
Фразеологиялық сөздіктерге қатысты әр түрлі әдебиет қамтамасыз етілгеннен кейін сөздік дайындау жұмысына қатысты алдыңғы іс-шаралар жиналыстары өткізіледі.
Бір түрік және бір қазақ тіл маманынан тұратын екі адамдық жұмыс тобы құралады және әр топқа түрікше аудармалары бар дайын 20 беттік тұрақты сөз тіркестері бар тізім беріледі.
Тұрақты сөз тіркестеріне әр топтың мүшесі жеке жеке еңбектеніп апты соңындағы жалпы жиналысқа дейін өз араларында екі рет бас қосып жиналып жұмыс жасайды.Апта соңындағы жалпы бас қосуға комиссияға жұмыс есептерін беріп тұрады.
Жұмыс топтары әр апта жасаған жұмыстарын флэшқаға салып тұрады.
Жұмыс топтары қазақша тұрақты сөз тіркестерінің сөзбе сөз баламасын тапқан тіркесті Times New Roman 12 шифрымен, тіркестңі мағынасын көк, сөзбе сөз баламасы мен мағынасын тұра келтіре алмаса қызыл әріптермен жазады.
Әр жұмыс тобының жасаған жұмысын басқа топ тексереді. Екінші топтың тексеруінен кейін жалпы жиналыста атқарылған жұмыстар талқыланады.
Осы жоспарға сай әр топ мүшесі жұмыс күндері бес сағат, демалыс күндері екі сағат, жалпы алғанда жеті сағат зерттеу жұмыстарын атқарады.
Бұл жобаның алғашқы кезеңі төменгі жұмыс тобы қазақ тілінде тұрақты сөз тіркестерінің түрікше баламасын табу және бас комиссияның қорындылауымен бітеді.Жобаның екінщі кезеңінде (төрт ай) қазақша және түрікше емле қателері, бет пішіні, тіркестердің басқа нұсқалары тб. толықтай тексеріледі. Тұрақты сөз тіркестерінің индексі жасалынады. Соңғы тексерулер орындалады.
Үшінші кезеңде комиссияның тексеруі мен қорытындыларынан кейін әзірленген материалдар бұл саладағы маман болып табылатын қазақ және түрік екі ғалымға жіберіледі.
Тұрақты сөз тіркестері сөздігі басылымға дайын күйінде А4 форматындағы қағазға үш экземплярда шығарылады және pdf күйінде электронды нұсқасымен қоса ректоратқа беріледі.
Жоба бағдарламасы
|
Жұмыс күнтізбесі |
||
|
I-кезең |
Мазмұн |
Мерзім |
|
Жұмыс топтары |
Жұмыс топтары белгіленіп қазақ тіліндегі тұрақты сөз тіркестерінің түрікше баламалары табылады |
Төрт ай |
|
II-кезең
|
Мазмұн
|
Төрт ай
|
|
Тұрақты сөз тіркестеріне қатысты жұмыстардың аяқталуы |
Тұрақты сөз тіркестерінің түрікшеге аударылып біткеннен кейін емле, бет пішіні және комиссияның қорытындалауымен аяқталады |
|
|
III-кезең |
мазмұн |
Үш ай |
|
Сөздік мамандар тарапынан тексеріледі |
Сөздік екі қазақ және екі түрік маман тарапынан жек жеке тексеріледі. |
|
|
Жалпы |
|
Он бір ай |
Іс-шара бюджеті
|
Birim |
Мөлшер |
Birim Maliyet |
Жалпы |
|
|
1. жұмыс тобы үшін |
|
|
|
|
|
1.1 Айлық (аударған оқытушылар, түзету және соңғы тексеру жасаған мамандар) |
Айлық |
112.000 |
14000 |
1008.000 |
|
1.1.1. Жоба координаторы |
Айлық |
112000 |
14000 |
112000 |
|
1.1.2. Жоба қос жетекші |
Айлық |
112000 |
14000 |
112000 |
|
1.1.3. Соңғы тексеру қазақ (1) |
Сағат |
|
|
70000 |
|
1.1.4. Соңғы тексеру түрік (1) |
Сағат |
|
|
70000 |
|
Жалпы |
|
|
|
1372000 |
|
Құрал жабдық шығындары |
|
|
|
|
|
2. жергілікті кеңсе шығындары |
|
|
|
|
|
2.1 көлік шығындары |
Айлық |
|
|
15.000 |
|
2.2 кеңсе жабдықтары |
Айлық |
|
|
29000 |
|
2.2.1A4 қағазы |
Айлық |
5 |
2000 |
10.000 |
|
2.2.2. Қарындаш |
Айлық |
20 |
2000 |
4000 |
|
2.2.3. Флэшка |
5 |
3000 |
15000 |
|
|
2.2.4. Катридж |
2 |
4000 |
8000 |
|
|
Жалпы |
|
52000 |
||
|
Жалпы шығын |
|
1424000 |
Пайдалынған әдебиттер:
1. Кеңесбаев, Фразеологиялық Сөздік, Арыс, Алматы, 2007
2. А.Ысқақов, Қазақ тілінің түсіндірмелі сөздігі, (1974-1986)
3. Aksoy Ö. Asım, (1988), Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, II Cilt, İstanbul