KIRGIZ TİYATROSUNA EMEK VERENLER
Kırgız Milli Tiyatrosu kurulduğundan bu yana yaklaşık doksan yıl geçti. Bu doksan yıllık süreç içerisinde üç yüze yakın yerli, Rus ve yabancı oyun sahnelendi. Kırgız tiyatrosunu sahnede ve sahne arkasında vermiş oldukları emek, özverili çalışmalarla bugünlere getiren tiyatro oyuncuları, oyun yazarları ve müzisyenlerini, Kırgız aydını ve sanat dünyasının unutması mümkün değildir.
Kuşkusuz bu tarihi süreç içerisinde Kırgız insanı tiyatro aracılığıyla bir aydınlanma dönemi yaşamıştır dersek yanılmış olmayız.
Kırgız tiyatro dünyası, kendi kültürel değerlerini yansıtan oyunların yanısıra (C. Sadıkov, “Manas’ın Oğlu Semetey”) dünya klasiklerini de (W. Şhakespeare, “Othello”) seyircisiyle buluşturmuş, sahnelenen her bir yeni oyun toplumu sanat ve kültürel etkinliklerle yoğurmuş, eğitmiş ve bilgisine bilgi katmıştır.
Zamanının en etkin ve yetkin yazınsal eserlerini veren usta kalemler, tiyatro oyun yazarlığına ilgisiz kalmamışlar, yazdıkları piyes oyunlarla Kırgız tiyatrosunu zirveye taşımışlardır. Bunların en başında da bir çok devlet ödülüyle onurlandırılan yazar, şair A. Tokombayev, M. Tokobayev, K. Cantöşöv, Kırgız halk şairi K. Malikov, C. Turusbekov C. Bökönbayev R. Şükürbekov, K. Eşmambetovlar gelmektedir.
Bunları takip eden ikinci kuşak diye de adlandırılan yazar, şair ve tiyatro oyun yazarları: Toktogul Devlet Ödülü sahibi, Kırgız dramının öncüsü T. Abdumomunov, Kırgızistan Toktogul Devlet nişanı, Kırgız SSCB sanat emekçisi N. Baytemirov, Kırgız SSCB sanatçısı emekçisi ödülleriyle ödüllendirilen B. Cakiyev, M. Bayciyev, M. Caparov, C. Sadıkov, B. Ömüraliyev, M. Toybayev, K. Mambetaliyevler unutulmaz eserler vererek isimlerini ölümsüzleştirmişlerdir.
Diğer SSCB halklarında olduğu gibi Kırgız tiyatrosunda da Lenin konusu çok kez farklı oyuncular tarafından oynanmıştır. N. Pogodin, İ. Popov ve K. Malikov’un Lenin’le ilgili oyunlarının ayrı bir yeri ve önemi olduğunu burada önemle vurgulamak gerekir. Kırgız sahnelerinde V. İ. Lenin’i, Kırgız SSCB halk sanatçıları, A. Dotaliyev, S. Dadabayev, S. Cumadıl canlandırmıştır.
Çağımızın ünlü yazarı Cengiz Aytmatov’un eserlerinin tiyatroya uyarlanmasıyla Kırgız tiyatrosu uluslararası nitelik kazanmıştır. Yazarın altı eseri, sahneye uyarlanıp Kırgız Devleti Kızıl Tuu Emekçi madalyasıyla ödüllendirilen dram tiyatrosunun sahne repertuvarına girmiştir.
Sahne Yıldızları
Merhumlar
SSCB sanatçısı M. Rıskulov Kırgız SSCB halk sanatçısı A. Botaliyev, K. Eşimbekov, Ş. Tümönbayev, Kırgız SSCB emekçi ödüllü sanatçıları N. Çokubayev, A. Aybaşev, B. Beyşembayeva, A. Sarbagışeva, B. Şaltayev, T. Tursunbayeva Kırgız tiyatro sanatında silinmez izler bırakan oyunculardır.
Günümüzdeki Kırgız Devleti Emgek Kızıl Tuu madalyalı akademik Dram Tiyatrosu SSCB halk sanatçıları S. Kümüşaliyeva, S. Camanov, A. Kötögönöv, N. Kıtayev, S. Başkıbekova, S. Dalbayev, G. Dulatova, A. Ömüraliyev, S. Cumadılov, C. Seydakmatova Kırgız SSCB emekçi ödüllü Ş. Sıdıkova, C. Aksıgulov, A. Kıdırnazarev, M. Dalbayeva, K. Tabaldiyev, İ. Raimkulova, S. Cunuşaliyeva, G. Asılbekova, M. Alışpaev gibi oyuncular, oyunculukları, meslek aşkı ve özverileriyle gelecek nesillere örnek sanat insanları olarak isimlerini miras bırakmışlardır.
Kırgız Tiyatro Tarihindeki Önemli Yıllar
1926
11 Kasım 1926’da VKPb’nın Kırgız Bölge Komitesi, Milli Müzikal Dram Tiyatrosunu kurmak amacıyla bir yönetmelik hazırlar.
2 Kasım 1926’da tiyatro ilk öğrencileriyle tanışma fırsatı bulur. Günümüz tiyatro severlerin de yakından tanıdığı ve takdir ettiği A. Kuttubayev, A. Botaliyev, A. Aybaşev, Ö. Cetikaşkayev, K. Sabayev, K. Cantöşev, K. Eşimbekov, C. Cindibayev, Ş. Orpozov, G. Oruzbayeva, Ş. Tümönbayev, A. Sarbagışev, K. Aybaşeva, K. Mademilova, A. Kuttubayeva A. Maldıbayev tiyatronun öncüleri arasında yer almaktadır. Tiyatronun müdürü N. N. Elenin’dir.
1927
18 Mart günü N. N. Elenin’in ‘Nasirdin Moldo’ adlı oyunu ilk kez seyircileriyle buluşmuştur. Bundan önce ‘Yeni Hayata Eski Hayat,’ ‘Geçmişin Kalıntıları’ ‘Volispolkom’daki Çalışma Günü’ gibi oyunlar sahnelenmiş, seyirciler tarafından ilgiyle izlenir.
1928
Bu grup turneye çıkıp Oş şehrinde oyunlarını sergiler. K. Cantöşev’in ‘Karaçaç’ adlı oyununu sahnelemek için hazırlıklar yapılmaya başlar.
1929
Stüdyonun öğrencileri N. Gogol’un ‘Kontrolör’ünü oynar. Bu oyunla birlikte Rus klasik eserlerinin sahne uyarlamaları, Kırgız Milli profesyonel tiyatro sanatının oluşumu ve gelişmesinde önemli katkılar sağlar.
Ostrvskiy’in ‘Cebim Delikti, Bir Altın Tenge Bulundu’ oyununu da bu arada unutmamak gerekir.
1930-1935
7 Kasım 1930’da Kırgız Devlet tiyatrosu kurulup çalışanların çoğu müzik dram stüdyosunun mezunlarıdır.
Tiyatro K. Cantöşev’in ‘Alim ile Mariya’ oyunuyla perdelerini açar. Halk Komitesi Birliğinin Tiyatro çalışmasını geliştirme konusundaki tüzüğüne Kırgız tiyatrosu topluluğu büyük destek verir.
Kırgız Eğitim Bakanlığı cumhuriyetin her tarafından yetenekli gençleri toplayıp tiyatroya gönderilmesi gerektiğini bütün eğitim kurumlarına ilan eder. Bu sayede Kırgız tiyatrosu topluluğuna komedyen Ş. Termeçikov, ünlü komuzcu ve besteciler K. Orozov, I. Tumanov, M. Kurenkeyev, müzisyen Kırgız kukla tiyatrosu sanatçısı A. Baybıtakov, şair ve şarkıcı A. Ogonbayev, M. Bayetova, K. Akiyev, A. Üsönbayev, O. Bölöbalayev, Manasçı S. Karalayev, M. Moldobasanovlar katılır.
1936
VKPbnın Kırgız Bölge Komitesi, Kırgız Devlet Tiyatrosunun bundan sonraki süreciyle ilgili 7 kasımda aldığı kararlar neticesinde tiyatro Kırgız Müzik Dram Diyatrosuna dönüştürülür.
Tiyatro sahnesinde C. Turusbekov’un ‘Ecel Yerine,’ C. Bökönbayev’in ‘Altın Kız’ müzikli dramaları sayesinde ‘Ayçürök’ adlı ilk milli operası sahnelenir. Oyunların müziğini Kırgızistan’ın ilk bestecileri A. Maldıbayev, V. Vlasov, V. Fere yapar.
Oyunlardaki sahne düzenlemesini Kırgız resim sanatının öncüsü G. Aytiyev yapmıştır.
Genç Tiyatrocular Grubu oluşturulup O. Sarbagışev’in ‘Altın Kökül’ ‘Büyük Avcı’, A. Yokovlerin ‘Pavlik Morozov,’ Lobe de Vega’nın ‘Koyunlu Çeşmesi,’ C. B. Molier’in ‘Jorj Danden’ gibi oyunları seyircisiyle buluşturulur.
1939
26 Mayıs 1939 yılı, 4 Temmuza kadar Moskova’da Kırgız Edebiyat ve Sanatının ilk on yıllığı gerçekleştirilir.
On yıllık edebiyat ve sanat etkinlikleri, Kırgız halkının bütün kardeş halklarla birlikte kısa bir zaman içerisinde kendi profesyonel tiyatro sanatını yaratıp gelişmesinde büyük başarılara imza attığının bir göstergesi olmuştur. Ülkemizin sanatçılarından önemli bir bölümü, Kırgız SSCB halk sanatçısının yanısıra ülke ödüllerine layık görülmüştür.
1941-1949
1941 yılında ülkemizin sanatçıları ve yazarların çoğu vatan savunması için cepheye gitmişlerdir.
Kırgız sanatçılarından oluşan yedi kişilik bir grup, cephelerde savaşan askerlere 2500’den fazla konser vermiştir. Bu grup arasında Kırgız SSCB Halk sanatçıları A. Botaliyev, K. Kutubayev, SSCB halk sanatçıları S. Kiyizbayeva, M. Bayetov gibi değerli yetenekler vardır.
1941 yılında A. V. Kunaçarskiy adlı MTİİ’nin Profesörü V. A. Orlov’un öncülük ettiği öğretmen topluluğunda eğitim gören ilk Kırgız profesyonel sanatçı grubu, Kırgız tiyatrosuna katılır. Mezunlar arasında N. Kıtayev, İ. Abdubacayev, B. Aydarkulov, U. İsmailova, K. Bektenov, A. Sargaldayev, M. İbrayev, K. Rısmendiyeva vd. değerli tiyatrocular yer alır.
1950
Kırgız Devleti Dram Tiyatrosu, Alma-Ata şehrinde ilk turnesini düzenler. Turnede T. Abdumomunov’un ‘Kumlu Çap,’ R. Şükürbekov’un ‘Zamandaşlar’ ve ‘Benim Köyüm,’ K. Cantöşev’in ‘Yeşil Orman’ ve ‘Kim Nasıl Yaptı,’ K. Malikov’un ‘Bir Evde’ gibi zamanının sosyal yaşantısından kesitler sunan eserleri milli dramın gelişmesine önemli katkıları olmuştur.
1952
Tiyatronun Lenininası dönemi başlamıştır. N. Pogodin’in ‘Silahlı İnsan’ adlı oyunu sahnelenir; Kırgız sahnesinde V. İ. Lenin’in rolünü ilk kez Kırgız SSCB halk sanatçısı A. Botaliyev oynar.
1953
M.Gorki’nin 85 yıllığı münasebetiyle yazarın ‘Egor Bluçev ve Diğerleri’ adlı oyunu sahnelenmiştir. Egor Bluçev karakterini SSCB Halk sanatçısı M. Rıskulov oynar.
1956
K. Malikov’un ‘Büyük Yerde’ oyunu sahnelenmiş tiyatronun Lenininası devam etmektedir. V. İ. Lenin rolünü Kırgız SSCB halk sanatçısı A. Botaliyev, M. V. Frunze’yi de Kırgız SSCB halk sanatçısı A. Öbögonov oynar.
1957
MTİİ’nin profösörü İ. P. Çistyakov’un öncülük ettiği öğretmenlerden tiyatro eğitimi alan Kırgız milli tiyatrosunun ikinci dönem mezunları A. Ostrvskiy’in ‘Günahsız Suçlular,’ C. B. Molyev’in ‘Yalandan Hasta,’ F. Şchiller’in ‘Gaddarlık ve Sevgi,’ B. Lavrenov’un ‘Mahvoluş’ oyunlarını sahneleyerek Kırgız Devlet Dram Tiyatrosu topluluğuna katılmışlardır. Mezunlar arasında S. Dalbayev, A. Umuraliyev, A. Usupbekov, A. Kıdırnazarov, B. Şaltayev, Z. Moldobasanova vd. ünlü oyuncular vardır.
1958
1958 yılının Ekim ayında Kırgız sanat ve edebiyat bayramı kutlanır. Kırgız Devleti Dram Tiyatrosu, Moskovalı seyircilere K. Cantöşev’in ‘Kurmanbek,’ T. Abdumomunov’un ‘Dar Boğaz,’ A. Ostrovskiy’in ‘Dobul,’ Tso-Yuy’un ‘Tayfun’ adlı oyunları sahneler.
2 Kasım 1958 yılında SSCB Sovyet prezidyumunun kararnamesi gereği Sovyet tiyatro sanatını geliştirmedeki özverili çalışmaları, Kırgız edebiyat ve sanatının Moskova’daki on yıllığına yönelik katkıları nedeniyle Kırgız Devleti Dram Tiyatrosu, Emgek Kızıl Tuu madalyasıyla ödüllendirilir.
SSCB Yüksek Sovet prezidyumunun 1 Kasım 1958’de kararnamesiyle SSCB’nin Halk sanatçısı unvanına M. Rıskulov layık görülmüş, Lenin madalyası B. Kıdıkeyeva’ya verilir. Ayrıca tiyatronun her alanında görev alan sanatçılar da değişik ödüllerle ödüllendirilir.
1961
‘Betme Bet’ oyununun gösterilmesinden sonra tiyatro dünyasıyla C. Aytmatov arasında köprüler kurulup yoğun bir çalışma süreci başlar.
1967
Tiyatronun Leninianasına İ. Popov’un ‘Aile’ oyunu da katılır. V. Ulyanov’un rölünü Kırgız SSCB halk sanatçısı S. Daldayev, M. Aleksandrovna’nın rölünü SSCB halk sanatçısı B. Kıdıkeyeva oynar.
1970
Tiyatronun yeni binası inşa edilerek idari yapılanma tekrar ele alınır.
1971
Kırgız Devlet Emgek Kızıl Tuu madalyalı dram tiyatrosuna ‘Akademik’ unvanı verilmiştir.
1972
Bu on yıl içerisinde tiyatro A. Makayenko’un ‘Ölüm Cezası’ W. Şhakesperei’nin ‘Romeo ve Juliet,’ ‘Othello,’ Ş. Sadıbakasova’nın ‘Ak Boz At’, M. Karim’in ‘Dolunaylı Gecede’ A. Ostrovskiy’in ‘Günahsız Suçlular’, B. Brehtin ‘Asabi Anne ve Çocukları, ‘ C. Sadıkov’un ‘Manas’ın Oğlu Semetey’ A. Abdulin’in ‘On Üçüncü Yönetici’ vb. oyunları sahnelenir.
1976
Tiyatro 50 yıllığını görkemli törenlerle kutlar.
1981
N. Pogodin’in ‘Kremlin Kuleleri’ oyunuyla tiyatronun Leninasına yeni bir sayfa açılır. V. İ. Lenin rolünü Kırgız SSCB halk sanatçısı S. Cumadilov oynar.